A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Belgilarning to’planishiga alohidalanishning ta’siri 
1. Ibtidoiy jamoalar rivojlanishi uzoq vaqt davomida alohida-alohida bo‘lib, kam 
odamlardan tashkil topgan. Bu odamlar qo‘shni guruhlardan geografik jihatdan 
ajralgan holda yashagan. 
2. Zoogeografik dalillarning guvohlik berishicha, kenja turlar orasidagi tafovut ularni 
qanchalik bir - birlaridan alohida mavjud ekanligiga bog‘liq bo‘ladi. 
3.Genetik 
dalillarning 
nazariy 
jihatdan 
ko‘rsatishicha, 
aloxidalashgan 
populyatsiyalarda belgilarning tarqalishi ro‘y beradi. Alohidalashgan populyatsiyada 
sekin - asta gomozigota formalar hosil bolishi bilan amalga oshadi. Kam sonli 
populyatsiyalarning alohidalanishi gomozigotagalilikka olib keladi. Chunonchi tog‘li 
rayonlarda 
yashaydigan 
tojiklarning 
alohidalanishgan 
populyatsiyalardagi 
gomogametallik har xil ko‘rinishda amalga oshgan. Ular qanday bir-biridan 
alohidalashganligi vaqtga bog‘langan. Lekin eskimoslar bilan boshqa mongoloidlar 
orasidagi tafovutlar butunlay alohidalanish bilan bog‘lash noto‘g‘ri bo‘lar edi. Bunga 
ular tarixining har - xil bo‘lishi ham ta‘sir etgan bo‘lishi mumkin. Lekin ularni tashqi 

---

133 
muhit ta‘siri bilan bir xil bo‘lgan deb hisoblab bo‘lmaydi. Masalan, har - xil joyda 
yashaydigan indeyslarning seno, vedd, taolo, panian qabilalari qadimgi sanlazonlar 
bilan o‘zaro o‘xshash ekanligi ma‘lum bo‘lgan. Uzoq vaqt alohidalashgan 
bo‘lsalarda, bunga asosiy sabab bu guruhlarning birortasi yangi viloyatning o‘ziga 
xos sharoitini egallamaganligi va o‘z taqdirini eskimoslarga o‘xshash qutb yoki 
bushmenlarga o‘xshash cho‘l sharoiti bilan bog‘lamaganliklaridir. 
Belgilarning tarqalishi
Ijtimoiy omil u yoki bu hududda belgilarning tarqalishida o‘ziga xos 
ahamiyatga egadir. Omilning qandaydir guruhi geografik va tarixiy sabablariga ko‘ra 
boshqa guruhlarga nisbatan yuksak ishlab chiqarish kuchlarinng rivojlanishida o‘tsa, 
bu guruh soni ko‘payadi, bu sohada pastki ko‘rsatgichlarga ega formalarni 
o‘zlashtirib, ular tarqalgan hududning kamayishiga sababchi bo‘ladi. Bu jarayon bilan 
bog‘liq bo‘lmagan holda irqiy belgilar o‘z - o‘zidan avtomatik ravishda tarqala 
boshlaydi.
Shunday qilib irqlar yangi keng maydonlarda paydo bo‘ladi va u hayvon 
hududlaridan farqli ravishda ijtimoiy - iqtisodiy sabablarga ko‘ra kattaligi va 
chegarasi bilan belgilanadi. Agar bir irq boshqa irqga nisbatan katta hududga ega 
bo‘lsa, bu farq o‗sha irqlarning o‘ziga xos xossalari bilan emas, balki xo‘jalik yuritish 
tipi ovchilik, dehqonchilik, chorvachilik bilan ma‘lum darajada hududiy va geografik 
o‘ziga xosligidan foydalanish imkoniyatlariga bog‘liq bo‘ladi.