A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Odamzod irqlari va ularning belgilari
Rus antropologi N.N. Chebaksarov XX asr o‘rtalarida dunyo aholisini uchta: 
ekvatorial yoki avstralo – negroid, Yevroosiyo yoki yevropoid, Osiyo – Amerika 
yoki mongoloid irqlariga bo‘lgan. Odamlarni irqlarga bo‘lishda tubandagi belgilar 
antropologlarning diqqat markazida bo‘ladi: 
1.
Boshning soch va uchlamchi soch qatlamining shakli. 
2.
Bosh va yuzning kattaligi. 
3.
Teri, ko‘z va sochning pigmentatsiyasi. 
4.
Ko‘z tuzilishi. 
5.
Dermatolifika. 
6.
Qon guruhi. 
7.
Tishlar shakli. 
8.
Ta‘m bilishni o‘ziga xosligi. 
9.
Ko‘rish qobiliyati. 
 
Katta irqlarning antropologik xarakteristikasi 
Katta irqlarning antropologik xarakteristikasiga to‘xtaladigan bo‘lsak, 
ye
vropoid irqiga
kiruvchi odamlarning teri rangi oqdan bug‘doy ranggacha. 
Hatto, jigarranggacha, yuzi pushtisimon yoki qizg‘ish tusda, boshidagi sochlari 
yumshoq tekis yoki to‘lqinsimon, oqdan qora ranggacha bo‘lishi mumkin. 

---

126 
Badandagi uchlamchi yung qoplami kuchli yoki o‘rtacha, soqol va mo‘ylovlari esa 
ko‘pincha kuchli rivojlangan, peshonasi to‘g‘ri yoki sal qiya. Burun bilan lablar 
o‘rtasidagi oraliq ancha oldinga chiqqan yonoqlari ham xuddi jag‘lari kabi kuchli 
bo‘rtib chiqib turadi. Ko‘z burchaklar bir xil sathda joylashgan. Yuqori qovoq 
burmasi sust rivojlangan. Ko‘pchiligi qo‘y ko‘z, lekin Yevropaning shimoliy 
yarmidagi xalqlarda kulrang, ko‘k, havorang ko‘zlar uchraydi. Burun oldinga 
ancha chiqib turadigan qirra burun, qanshari ancha baland. Tashqi burun teshiklari 
uzunasiga ketgan o‘qlari oldinga yo‘nalgan, lablari yupqa yoki o‘rtacha qalinlikda, 
oldinga bo‘rtib chiqmaydi. Engagi o‘rtacha yoki kuchli rivojlangan. Katta 
yevropoid irqini ikkita tarmoqqa bo‘lish mumkin.
 
Sochlari to‘g‘ri, ba‘zan 
to‘lqinsimon och sarg‘ish, erkaklarda soqol- mo‘ylov kuchli o‘sadi. Yuzlari ensiz, 
burunlari uzun, kataklari unchalik katta emas. Ko‘zlari gorizontal holatda, 
ko‘zning yuqori qovog‘i bo‘lmaydi yoki kam rivojlangan. Jag‘lari oldinga 
bo‘rtmagan, lablari yupqa. Ular Yevropada va oldingi Osiyoda shakllangan. 
Negroid irqi. 
Afrika negrlarining badanida qora yung qatlami kam, 
ko‘pincha deyarli bo‘lmaydi. Negrlarning boshidagi sochlari ko‘proq jingalak 
qora. Peshonasi to‘g‘ri, peshona do‘nglari yaxshi ifodalangan, qosh usti rovoqlari 
sust rivojlangan. Negrlarning burni yassi tortgan, sharqiy negroidlarda esa burun 
orqasi qavariq yoki to‘g‘ri bo‘ladi, lablari do‘rdaygan. Negroid irqining xarakterli 
xususiyatlaridan biri uning tarkibida pigmeylar, ya‘ni pakana antropologik tiplar 
borligi. Bular yevropoid, mongoloid katta irqlari orasida ma‘lum emas. 
Negroid irqi ikkita katta tarmoqqa Afrika yoki negroid tarmoq va okeaniya 
yoki avstraloid tarmoqga ajraladi. Ular o‘rtasida o‘xshashlik bilan farqlar ham bor. 
Avstroloidlarda (papuaslar, melaneziyaliklar) yung qatlami kuchli rivojlangan, 
peshonasi o‘rtacha qiya, qosh usti rovoqlari kuchliroq. Tipik negrlar Afrikada 
yashovchilardir.