A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Irqlarning kelib chiqish markazlari.
Irqlarni uchta: yevropoid, negroid, 
mongoloid irqlari, chamasi, ancha qadim zamonlarda paydo bo‘lgan. Afrika 
qit‘asida negroid, Osiyoda mongoloid, Yevropada kramonon odamlarning kalla 
suyaklarining topilishi bunga guvohlik beradi. Keyingi vaqtlarda irqlarning o‘zaro 
yaqinlashuvi ferment va boshqa oqsillarni sintezida qatnashuvchi allellar 
biokimyoviy va genetik metodalr asosida tahlil qilishda foydalanilmoqda. 
Olingan dalillarga ko‘ra hamma irqlarning umumiy ajdodi bundan 90-92 
ming yil muqaddam mavjud bo‘lgan. 
Ana shu davrdan boshlab katta mongoloid va yevropoid – negroid irqlar 
(avstraloidlar shularga kiradi) ajralgan. Negroid va yevropoid irqlarining ajralishi 
taxminan 40ming yil avval ro‘y bergan. Uzoq vaqt ular bir joyda yashashgan. 
Voronej atrofidan topilgan kramonon odamining kalla suyagini avstroloidlar kalla 
suyagiga yaqinligi bundan guvohlik beradi. Avstroloidlarning qit‘aga yaqin 
Avstraliyaga ko‘chishi Hindiston, Shri-Lanka, Indoneziya, Hind okeani orollari 
orqali bo‘lgan. Bu yerlarda Vedz, vedondlarning yashashi bundan dalolat beradi. 
Mongoloid irqining shakllanishi ham uzoq muddat davomida ro‘y bergan. Hali 
to‘liq irq belgilari shakllanmagan monogoloid irq vakillari taxminan 40 -70 ming 
yillar muqaddam Osiyodan Shimoliy – Janubiy Amerikaga ko‘chganlar va 
Amerika irqining paydo bo‘lishi uchun asos solganlar.
Uzoq vaqtlardan beri odamzod irqlari bir markazdanmi yoki har xil 
markazdan tarqalagan degan masala to‘g‘risida munozara ketadi. Irqlarning kelib 

---

181 
chiqishida Politsentrik kontsepsiyani 1939 yili F. Veydenrex ilgari surgan. Uning 
konsepsiyasiga binoan yevropoidlar Palestin neandertallaridan, Janubiy G‘arbiy 
Osiyodagi sinantroplardan monogoloid va amerikanoidlar, Janubiy – Sharqiy 
Osiyo va Indoneziyadagi pitekantroplardan avstroloid – negroidlar Afrikaning 
janubidan qazilma holdagi odamlardan kelib chiqqan. Keyingi vaqtda odamning 
ikki markazdan kelib chiqqanligi haqida biosentrik nazariya paydo bo‘ldi. Unga 
ko‘ra irqlar Afrika va Yevropada paydo bo‘lgan. 
Genetik belgilariga ko‘ra hozirgi mongoloid irqi Osiyo pitekantroplaridan, 
Afrika – Yevropa qazilma holdagi gominidlaridan hozirgi yevropoidlar va 
negroidlar kelib chiqqan. 
Monosentrizm tarafdorlari esa hozirgi qiyofadagi qadimgi odamlar 
Osiyoning Janubiy – G‘arbiy qismidan ehtimol Shimoliy - Sharqiy Afrikada paydo 
bo‘lgan degan fikrni ilgari suradilar. Undan kelib chiqqan homo sapiens sekin-asta 
mahalliy neandertallar bilan aralashib, ularni siqib chiqarib hozirgi odamlarning 
paydo bo‘lishiga sababchi bo‘lg