A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

kramonon
deb atagan.
Shunday qilib bundan 100 ming yil oldin paydo bo‘lgan kromanon ba‘zi 
joylarda qisman boshqa joylarga butunlay shimoldan kelgan sovuqqa chidamli 
neandertallarga dosh berolmaganlar. Lekin 40 ming yil oldin ular yana shimol 
joylarga kelib bu gal neandertallar ustidan g‘olib kelib keng tarqalganlar. 
Olimlarning qayd qilishicha, Homo sapiens Afrika va Yaqin Sharqda 
bundan 100 - 120 ming yil oldin paydo bo‘lgan va 40 ming yil avval Evropa va 
Sharqiy Osiyoga tarqalgan. Olimlar dastlab Homo sapiyensni Afrikada va Afrika 
yaqini Osiyoda paydo bo‘lgan bo‘lishi mumkin deb taxmin qiladilar. Erektusni 
Homo sapiens deb atash binobarin ulkan maydonda ro‘y bergan bo‘lishi mumkin. 
Shunday arxeologik topilmalar 1980-yil Tanzaniyaning Letoli degan joyidan 
topilgan. U hozirgi zamon tipidagi odamlarga o‘xshash, lekin peshonasi biroz 
oldinga nishablangan va qosh suyagining birnuncha taraqqiy etganligi bilan 
farqlanadi. Bunday topilmalar Keniya davlatidan ham topilgan, ular 300-130 ming 
yil oldin yashagan. 
Evropada hozirgi zamon tipidagi odamlar 500 yil ilgari, neandertal odamlar 
130-150 ming yildan to 35-40 ming yillargacha yashaganlar. Ular keyin 5-10 ming 
yil oldin Homo sapiens bilan birga yashaganlar. Bu yerdagi neandertallardan 
Homo sapiyens kelib chiqmagan, balki boshqa joydan kelgan. Ular orasida 
ommaviy ravishda nikohlar bo‘lmagan. Faqat keyinchalik nikoh bo‘lib, genlar 
ayirboshlanishi ro‘y bergan. 

---

179 
Binobarin arxantroplarning paleoantroplarga ularning neandertallarga 
transformatsiyasi Afrikada ro‘y bergan.
Homo sapiensni janubda paydo bo‘lganligiga har xil qazilma holdagi 
suyaklarni taqqoslash orqali bir yakunga kelindi. Ma‘lumki, odamlarning sovuq 
joylarda yaqin vaqtlarda yashab kelayotgan vakillari kolsk yarim orolida saamlar 
yoki Alyaskadagi eskimoslar bo‘lib, ular bo‘yining pastligi, gavdaning eniga 
yo‘g‘onligi, yelkaning kengligi, qo‘l oyoqlarining nisbatan kaltaligi, tos suyagining 
kengligi bilan neandertallarga o‘xshashdir. Aksincha, dastlabki Homo sapiens 
Yaqin Sharqdagi va Yevropadagi qayd etilgan belgilar bo‘yicha, Afrika va 
Avstraliyada ham issiq iqlimda yashagan odamlarga o‘xshash uzun qo‘l oyoqlar, 
tos suyagi ensiz bo‘lishi, unchalik og‘ir vaznsiz ingichka suyakli bo‘ladilar. Bu 
belgi dastlabki Yevropada yashagan Homo sapiens shu yerdagi neandertallardan 
kelib chiqqan degan g‘oyaga ziddir. 
Qizig‘i shundaki, bu Muzlik davrida 24-10 ming yillar mobaynida 
neandertallar sovuq sharoitga ko‘nikmay qirilib bitgandan keyin bu yerga kelgan 
Homo sapiyenslarda neandertallarning suyak - gavda belgilari paydo bo‘lgan. Bu 
sovuq iqlimga moslashish natijasidir. 
XX asrning 80-yillaridan boshlab mitoxondriya DNKsidagi nukleotidlar 
izchilligi o‘rganilgan, chunki unda tez mutatsiya sodir bo‘ladi va ona sitoplazmasi 
orqali kelgusi avlodga beriladi. Odamlarda - Homo sapiensda uni o‘rganish 
Yevropada genlar dreyfini ro‘y berganini ko‘rsatadi. Ya‘ni ularda ham genetik 
xilma xillik kuzatiladi. 
Yaponiya va AQSH olimlari dunyo aholisining mitoxondriya DNKsini 
o‘rganib, hozirgi afrikaliklarda ular turli-tuman ekanligini aniqladilar. Bu boshqa 
mamlakat aholisini ajlodi Afrikadan kelib chiqqanligini ko‘rsatadi, lekin 
afrikaliklarning o‘zini emas. 90-yillarga kelib hujayra yadrosi DNKsidagi 
nukleotidlarni o‘rganib, hamma olimlar shunday fikrga kelishgan. 
Shunday qilib, molekulyar biologiya va genetika sohasidan olingan 
ma‘lumotlar antropologik dalillarga hamohangdir. 
Demak, Homo sapiyensning dastlabki vatani Afrika bo‘lgan.

---

180 
1.
Homo sapiensning qazilma holdagi eng qadimgi vakillari janubiy va sharqiy 
Afrikadan topilgan.
2.
Bu joylarda Homo erektus Homo sapiensga aylanganligini tasdiqlovchi juda ko‘p 
qazilma holdagi suyaklar, skeletlar topilgan. 
3.
Genetik ma‘lumotlarning ko‘rsatishicha, hozirgi odam Afrikadan kelgan son 
jihatidan unchalik ko‘p bo‘lmagan odamlar ajdodidan tarqalgan.
Bu populyatsiya qay paytda tarqalganligini aniq aytish qiyin, genetik 
ma‘lumotlariga suyanib, ular 90-160 ming yillar mobaynida bo‘lgan deb hisoblash 
mumkin.