A s o s L a r I toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini

2. Tushunchalar o‘rtasida munosabatlar
Avval ko‘rib o‘tganimizdek, tushunchalar hajmiga ko‘ra bir- 
biridan farq qiladi. Ba’zilarining hajmi keng, boshqalariniki tor, 
ba’zilarining hajmi boshqalarining hajmiga kiradi va h.k. Shu­
ningdek, mazmuniga ko‘ra bir-biriga yaqin bo‘lgan («talaba» va 
«hunarmand») yoki juda uzoq bo lgan («qalam» va «tog4») tu ­
shunchalar ham bor. Mazmuni biror umumiylikka ega boigan 
tushunchalarni o‘zaro taqqoslash mumkin, mazmuni bir-birdan
1 Yoshlarga oid davlat siyosati to ‘g ‘risida. / 0 ‘zbekiston Respublikasi qonun
hujjatlari to'plam i, 2016-y., 34-son, 426-modda; 2017-y., 24-son, 487-m odda.
214

---

uzoq bo‘lgan tushunchalarni esa taqqoslab bo‘lmaydi. Aytish 
mumkinki, ba’zi tushunchalar mazmuni va hajmiga ko‘ra yaqin 
bo‘lsa, boshqalari uzoq bo‘ladi.
Umumiy belgilarga ega bo‘lgan, mazmuni va hajmi jihati- 
dan bir-biriga yaqin turgan tushunchalarga 
taqqoslanadigan tu­
shunchalar 
deyiladi. Masalan, «kvadrat» va «romb», «muhandis» 
va «olim» tushunchalari ana shunday taqqoslanadigan tushuncha­
lar hisoblanadi.
Bir-biri bilan uzoq aloqada bo‘lgan, ko‘p hollarda moddiy 
yoki ideal bo‘lishdan boshqa umumiy belgiga ega bo‘lmagan 
predmetlarni aks ettiruvchi tushunchalar 
taqqoslanmaydigan
tushunchalardir. 
«Planeta» va «daraxt», «baxt» va «non» tu­
shunchalari 
taqqoslanmaydigan 
tushunchalar 
hisoblanadi. 
Taqqoslanmaydigan tushunchalarni taqqoslash albatta flkrning 
xato bo‘lishiga, noto‘g‘ri xulosalarga olib keladi. N oto‘g‘ri, xato 
fikr xatti-harakatlarning ham noto‘g‘ri bo'lishiga sabab bo‘ladi. 
Masalan, «baxt» va «qimmatbaho taqinchoq» tushunchalari- 
ni taqqoslab bo‘lmaydi. Shuning uchun insonning baxtli yoki 
baxtsiz bo‘lishi uning qimmatbaho taqinchoqqa ega ekanligiga 
bog‘liq emas.
Mantiqda faqat taqqoslanadigan tushunchalar o‘rtasidagi 
mantiqiy munosabatlar o‘rganiladi. Taqqoslanadigan tushuncha­
lar hajm jihatidan sig‘ishadigan va sig‘ishmaydigan bo‘ladi. Hajmi 
umumiy elementlarga ega bo‘lgan tushunchalar