A s o s L a r I toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini

sig‘ishadigan tu­
shunchalar 
bo‘lib, ularning hajmi bir-biriga butunlay, to‘laligicha 
yoki qisman mos keladi. Ular o‘rtasida uch xil munosabat mav­
jud: moslik, qisman moslik va bo‘ysunish.
Moslik 
munosa-
bati
A — A.Navoiy. .
В — «Mahbub ul-qulub» asarining 
muallifi. A=B
Qisman 
moslik
munosabati
A — deputat.
В — huquqshunos.
Bo‘ysunish muno-
sabati
A — tarix.
В — 0 ‘zbekiston tarixi
215

---

Sig‘ishmaydigan tushunchalar hajmi jihatidan umumiylikka 
ega bo‘lmagan tushunchalardir. Bu tushunchalar o‘rtasida ham
uch xil: birga bo'ysunish, qarama-qarshilik, zidlik munosabatlari 
mavjud.
Birga bo‘ysunish muno­
sabati
A - shifokor
В - kardiolog
С - endokrinolog
Qarama-qarshilik muno­
sabati
A - ta’m
В - achchiq
С - shirin A
Zidiik munosabati
A - urush.
В - adolatli urush.
Tushunchalar o‘rtasidagi munosabatlarni bilish ularning maz­
muni va hajmini aniqlashtirishga, aloqadorlik tomonlarini topish- 
ga yordam beradi. Masalan, «talaba» va «yoshlar yetakchisi» 
tushunchalari o‘rtasidagi munosabatni aniqlash asosida «Ba’zi 
talabalar yoshlar yetakchisidir» degan mulohazani hosil qilish 
mumkin.
3. Tushunchalar bilan bajariladigan mantiqiy amallar
Tushunchalarni chegaralash va umumlashtirish. Tushunchani
chegaralash — jins (hajmi keng) tushunchadan tur (hajmi tor) tu-
shunchaga fikran o‘tishdan iborat. 
Tushuncha chegaralanganda 
jins tushunchaning mazmuniga tur tushunchani hosil qiluvchi 
belgilar qo‘shiladi. Masalan:
Inson —►
ayol —» o‘zbek ayoli —►
o‘zbek shoirasi —> shoira 
Uvaysiy. Chegaralash amali yakka tushunchada to‘xtaydi.