|
1 М едведев В.Ю .Научные аспекти дизайна. — СПб.: СПГУТД, 2014.
- С.4.
351
sulotning tashqi belgilarini qamrab oladi, shu bilan birgalikda
mahsulotni xaridor-iste’molchi nuqtayi nazarida ham, tayyorlab-
yetkazib beruvchi nuqtayi nazaridan bir butunlikka olib keluvchi
funksional va strukturaviy aloqadorligini ham o‘z ichiga oladi.
Dizayn amaliy san’at sohalarini sanoat olamiga ham tatbiq etib,
mahsulot shaklini faqat mantiqiy tuzilish, maqsadga muvofiq
emas balki, hissiyotlarga ta’sir etishini ta’minlaydi.
Dizayn bugun jamiyatning ilmiy-texnik va estetik darajasini
ham ko‘rsatadi. Bu biz kundalik amaliyotimizda qo‘llaydigan
mehnat qurollaridan tortib, uy jihozlari-yu, kommunikatsion
vositalar televizor, kompyuterlarda ham namoyon bo‘ladi.
Bugungi kunga kelib dizayn kirib bormagan sohaning o‘zi yo‘q.
Shaharsozlikdan tortib, xonadonimiz interer (ichki ko‘rinishi) va
ekstereri (tashqi ko‘rinishi), transportdan tortib, mehnat vosita-
larigacha, maishiy turmush buyumlar olamidan tortib, liboslar,
daftar-kitobdan tortib, gazeta-jurnallargacha ularning ishtiro-
ki zaruriyatga aylanib qolgan. Dizayn so‘zining o‘zi inglizcha
chizish, loyihalash m a’nosini anglatadi., U inson moddiy va
ma’naviy ehtiyojlarini qondirish uchun iste’mol buyumlari olami-
ni uyg'unlashtirishga qaratilgan ijodiy faoliyatdir.
Mustaqillikdan so‘ng aholi turmush darajasining yuksalayot-
ganligi, estetik madaniyatning takomillashib borayotganini ku-
zatish mumkin. Bunda dizayn katta rol o‘ynamoqda. Bugungi
dizayn moddiy ishlab chiqarish muhitini estetik qayta qurish,
uni xalqimiz manfaatlari va ehtiyojlariga mos keltirishga xizmat
qilmoqda.
Xalq amaliy san’ati va dizayn.
M a’lumki, mavjud barcha
san’at asarlari o‘z o‘quvchisiga, tinglovchisiga yoki tomoshabiniga
o‘tkazadigan badiiy, estetik, ruhiy ta’siri orqali bilim beradi, tarbi-
yalaydi. Shu o‘rinda amaliy san’at turlarining xususiyatlari o‘ziga
xos bo‘lib, ularni boshqa hech narsa bilan solishtirib bo‘lmaydi.
Ya’ni bunday san’at asarlari ayni chog'da ham badiiy, ham amaliy
vazifalarini bajara olishi ularning ahamiyatini belgilaydi.
Shuning uchun xalq amaliy san’atiga e’tibor kuchayib bormoq
da. Mustaqillikdan so‘ng kandakorlik, kashtado‘zlik, zardo‘zlik
kabi amaliy san’at turlariga e’tibor ortdi. «Xalq amaliy san’ati
352
va hunarmandchiligini kelgusidagi rivojini davlat tomonidan
qollab-quvvatlash tadbirlari to‘g‘risida»gi farmon, « 0 ‘zbekiston
xalq ustasi» unvonining ta’sis etilishi, sohaga oid xalqaro konfe-
rensiyalarning o‘tkazilishi bu jarayonda muhim ahamiyat kasb
etadi. Vazirlar Mahkamasining 2010—2020-yillarda nomoddiy
madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish, asrash, targ‘ib qilish
va ulardan foydalanish masalasini Davlat dasturi ham o‘z oldiga
maqsad qilib qo‘ydi. Amaliy-bezak san’ati va hunarmandchilik
bozor iqtisodiga moslashib, uning tur va janrlari bozor iqtisodi
bilan bog‘liq holda rivojlanmoqda. Shaxsiy ustaxona va korxona-
lar tashkil etilmoqda. Mustaqillik yillari yog‘och o‘ymakorligi,
uning maishiy va monumental turlarining keng rivojlanish davri
bo‘ldi. Mahobatli yog‘och o‘ymakorligi keng rivoj topdi. Barpo
etilgan me’moriy majmualarda bu san’at o‘zining salmoqli o‘rnini
egalladi.
0 ‘zbekistonda muntazam o‘tkazilayotgan ko‘rgazmalarda ham
xalq amaliy san’atining bir qancha turlari namoyish etilmoq
da. Misgarlik, kashtado‘zlik, yog‘och kandakorligi buyumlari-
da qadim ustalarimiz an’analarining zamonaviy uslublar bi
lan uyg‘unlashtirilgani turmush estetikasining yuksalishida
katta ahamiyat kasb etadi. Bu buyumlar xorijliklarning ham
e’tiborini tortmoqda. Bugun milliy hunarmandchiligimiz na
faqat 0 ‘zbekistonda balki jahonga ham mashhur bo‘lib bormoq-
da. Hindiston, Xitoy, Shuningdek, Yevropa mamlakatlarida xalq
amaliy san’ati ko‘rgazmalari tashkil qilinayotgani fikrimiz dalil-
lidir. Dizayner va ustalarimiz nafaqat respublikamizdagi zamo
naviy inshootlarda, balki chet ellarda masjid va madrasalar, islom
san’ati muzeylari interyerlarini bezashda muvaffaqiyatli faoliyat
olib bormoqdalar.
Samarqand, Buxoro, Xiva, Shahrisabz, Termiz, Toshkent,
Qo‘qon va boshqa shaharlardagi me’morchilik va xalq amaliy
san’ati yodgorliklari o‘tmish ajdodlarimiz yaratgan barkamol,
takrorlanmas va tarixan bebaho asarlarning namunalari bolib,
xalqimizning va shu bilan birga jahon madaniyatining dur-
donalaridan bolgan badiiy va madaniy merosni tashkil etadi.
Xalq amaliy san’ati kishilarning m a’naviy olamini boyitadi, ba-
353
diiy-estetik didini shakllantiradi, ruhiyatini tarbiyalaydi. Shuning
uchun ham o‘zbek xalqi amaliy san’ati kishilarning badiiy, axlo
qiy, umuminsoniy jihatdan tarbiyalab, ularning ilmiy dunyoqa-
rashini shakllantirishda ham madaniy darajasini yuksaltirishda
eng zarur manbalardan hisoblanadi.
Bugungi zamonaviy inshootlar kabi turar-joylarda amaliy
san’atning bir qancha turlarini ko‘rish mumkin. Turar-joylarning
turli-tum an badiiy-texnologik usullarda namoyon etilgan badiiy
bezak turlari, 0 ‘zbekiston me’morchiligida ham muhim o‘rin
tutadi. Interyerlarning badiiy bezatilishda asosiy ahamiyat devo-
riy naqqoshlikka qaratilgan bo‘lib, bu o‘zbek xonadonini beza-
tishda muhim jihatlardan hisoblanadi.
Yog‘och o‘ymakorligi faqat intererning sirtida namoyon bo‘lib
qolmay turli shakl va kompozitsiyalarda ham aks etadi. Bu in-
teryer uchun ishlangan stol, stullar, xontaxtaning nafaqat shak-
lining bejirimligi balki yog‘och fakturasining go‘zalligi va ularga
berilgan ishlov hamda naqshlarning betakror va yengilligi kishi-
ga zavq bag‘ishlaydi. Toshkent turar-joy me’morchiligida 0 ‘rta
Osiyo me’morchiligi amaliyotida qo‘llanilgan badiiy bezaklarning
deyarli barcha turlari mavjud: suvalgan devor ganch naqqoshligi
hamda o‘ymakorligi shular jumlasidandir.
Interyerning badiiy bezalishida asosiy ahamiyat devoriy
naqqoshlikka qaratilgan bo‘lib, bu o‘zbek xonadonini bezatish-
da muhim jihatlardan hisoblanadi. Ko‘pincha naqqoshlik ganch
o‘ymakorligi bilan muvofiqlikda bajariladi. Ayniqsa, Toshkentda
keng tarqalgan o‘simlik naqshlari — majnuntol, anor, xrizantema
butalarining yoyilgan shoxlarini ko‘plab uchratish mumkin. Bu
lavhalar faqatgina bezak emas o‘z falsafiy ma’nosiga egadir. Ma
salan, majnuntol — sevgi sog‘inchi, anor — serhosillik, lola — ba
ilor, gulsafsar osoyishtalik va uzoq um rni anglatgan.
A n’anaviy badiiy hunarmandchilik buyumlari patnislar,
ko‘zachalar har biri o‘zining betakror xislatlariga ega bo‘lib,
ularni xarid qilishgina emas, balki ulardan zavqlanish, ularning
donoligini tushunish va ularning badiiy qimmatiga baho berish
muhim ahamiyat kasb etadi. Bu yodgorliklar estetik kechin-
malar manbayi hamdir. Hech bir o‘zbek xonadoni yo‘qki unda
354
I
kulolchilik, badiiy kashtachilik, zargarlik buyumlari bilan beza-
tilmagan bo‘lsin. 0 ‘rta asr Sharq miniatyuralari rangtasviridan
olingan bezaklar interer dizayniga ham kirib kelishi milliy tur
mush estetikasining yuksalishida muhim ahamiyat kasb etib qol-
may, yangi-yangi an’analarni vujudga keltirmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
