A s o s L a r I toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini

Apa-
gogik argumentlash (isbotlash) 
tezis (a) va antitezis (la) o‘rtasidagi 
munosabatga asoslanadi. Masalan, «muloqot insonlarni birlashti- 
radi», degan mulohazaning chinligini asoslash uchun unga zid 
bo‘lgan «muloqot insonlarni birlashtirmaydi», degan mulohaza 
olinadi.
Apagogik argumentlash (isbotlash)da antitezis topilib (1-bos- 
qich), vaqtincha chin deb qabul qilinadi va undan ma’lum bir 
natija keltirib chiqariladi (2-bosqich), so‘ngra bu natijalarning 
xatoligi ko‘rsatiladi (3-bosqich) va demak, tezisning chinligi is­
botlanadi.
Ayiruvchi argumentlash (isbotlash)da 
tezis sof ayiruvchi mu­
lohazaning (kuchli diz’yunktsiyaning) bir a’zosi bo‘lib, uning 
chinligi boshqa a’zolarining (antitezisning) xatoligini ko‘rsatish 
orqali asoslanadi. Masalan, «Bu xatni do‘stlarimdan A, yo B, 
yo С yozgan», degan fikr tekshirilib, «xatni В ham, С ham 
yozmaganligi»ligi aniqlanadi va shu tariqa «Xatni A yozgan», 
degan mulohazaning chinligi asoslanadi. Bu misolda isbotlash 
ayiruvchi — qat’iy sillogizmning inkor etib, tasdiqlovchi modusi 
bo‘yicha qurilgan. Ayiruvchi isbotlashda barcha muqobil variant- 
lar to‘liq olingandagina xulosa chin bo‘ladi, ya’ni tezis isbotla­
nadi.
Raddiya. Rad etish usullari.
Raddiya - argumentlash (isbotlash)ni 
buzishga qaratilgan 
mantiqiy amal.
Birorta flkrning chinligini rad etish ayni paytda unga zid 
bo‘lgan flkrning xatoligini ko‘rsatishdan iborat bo‘lganligi uchun
248

---

raddiyani argumentlash (isbotlash)ning xususiy ko‘rinishi, deb 
hisoblash mumkin. Raddiya ham argumentlash (isbotlash) kabi 
tezis (rad qilinishi lozim bo‘lgan mulohaza), argumentlar (tezisni 
rad qiluvchi mulohazalar) va demonstratsiya (rad etish usuli) 
dan tashkil topgan bo‘ladi. Raddiya birorta masalani muhokama 
qilish, ya’ni bahs, munozara jarayonida uchraydi. Bahs qatnash- 
chilaridan biri ma’lum bir tezisni ilgari surib, uni himoya qilsa 
(proponent), boshqasi unga qarshi chiqadi (opponent). Hal qilin- 
magan, munozarali masalalar bo‘yicha olib boriladigan bahslar 
polemika 
hisoblanib, unda qarama-qarshi tezislar asoslanibgina 
qolmay, balki tanqidiy analiz ham qilinadi.
Raddiya uch xil usul bilan amalga oshiriladi:
I. Tezisni rad etish
II. Argumentlarni rad etish
III. Demonstratsiyani rad etish.