A. S. (guruh rahbari); Fattohov

N  N ₀e
 N ₀e ^T
 N ₀ 2 ^T .

(33.11) ifoda ham radioaktiv yemirilish qonuni deyiladi.
Radioaktiv elementda birlik vaqt ichidagi yemirilishlar soni shu elementning aktivligi deyiladi:

_{A } dN
dt

. (33.12)

(33.3) ni quyidagicha yozish mumkin:

 N .

U holda aktivlik


A  N


_ N ln 2 _ N
T 
(33.13)

bo‘ladi. Demak, radioaktiv elementning aktivligi yadrolar soniga to‘g‘ri, yarim yemirilish davri va o‘rtacha yashash vaqtiga teskari proporsional bo‘larkan.
Aktivlikning birligi sifatida 1 g radiyning aktivligi qabul qi- ^{lingan, u Kyuri (belgilanishi — Ki)deb ataladi.}1K yuri = 1K i 

= 3,7  10^{10 yemir}
s

ga teng. Keyingi vaqtlarda aktivlikning Rezer-

ford (RD) va Bekkerel (Bq) birliklari ko‘p qo‘llanilmoqda:

1PD = 10^{6 yemir} , 1Bq =
s
yemir _.
s

155

Radioaktivlik ikki xil bo‘ladi: 1. Òabiiy radioaktivlik. 2.Sun’iy radioaktivlik. Òabiatda mavjud bo‘lgan yadrolarning radioaktivligi tabiiy radioaktivlik deyiladi. Ba’zi hollarda radioaktiv yadrolar biror-bir turg‘un yadrolarni zarralar yoki yadrolar bilan bom- bardimon qilish natijasida hosil bo‘ladi. Mana shunday hosil bo‘lgan yadrolarning radioaktivligi sun’iy radioaktivlik deyiladi. Bunga quyidagi

35 0 35
⁷⁹Br+ ¹n  ⁸⁰Br^* + 
reaksiyani misol qilib ko‘rsatish mumkin. Unda hosil bo‘lgan

35
⁸⁰Br ^{yadrosi (* belgisi yadroning radioaktiv ekanligini ko‘rsatadi)} radioaktiv yadro bo‘lib hisoblanadi. Sun’iy radioaktivlik nuqtayi nazaridan radioaktivlikni qandaydir holatda turgan yadroning uzoq
vaqt yemirilishi deb qarash mumkin. Shu xususiyat bilan
radioaktiv yemirilish yadro reaksiyalariga o‘xshab ketadi. Yadro reaksiyalari bilan radioaktiv yemirilish orasida ma’lum bir chegara yo‘q. Shu xususiyatga qaramasdan, radioaktivlik yadro fizikasining mustaqil bo‘limlaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Radioaktivlik va yadro reaksiyalari jarayonlari orasidagi farq fizik sharoitlar bilan emas, balki o‘lchovchi qurilmaning imkoniyatlari bilan belgilanadi. Radiotexnik usullar bilan radioaktiv yadrolarning sekunddan yilgacha bo‘lgan vaqt oraliqlaridagi o‘rtacha yashash vaqtlarini o‘lchash mumkin. Sekunddan kichik bo‘lgan vaqt oraliqlaridagi o‘rtacha yashash vaqtlarini esa yadro reaksiyalari yordamida o‘lchanadi.
Kimyoviy elementning radioaktiv yemirilish mahsulotining o‘zi ham radioaktiv bo‘lishi mumkin. Shuning uchun radioaktiv yemirilish jarayoni, odatda, turg‘un element bilan tugallanadigan radioaktiv elementlar zanjirchasini hosil qiluvchi qator oraliq bosqichlardan o‘tadi. Elementlarning bunday zanjirchasi radioaktiv oila deyiladi. Hozirgi vaqtda 4 ta radioaktiv oila ma’lum.

1. 
   
   92
   
   90
   
   91
   ^{Uran — radiy oilasi. U uran 238}U ^{izotopi bilan boshlanadi. Bu izotop o‘z navbatida 234} Th ^{toriy izotopiga o‘zidan -zarra chiqarib aylanadi. U esa -zarra chiqarib protaktiniy 234}Pa ^izotopiga
   

82
^{aylanadi. Bu zanjir yanada davom etib, nihoyat turg‘un 206}Pb
qo‘rg‘oshin izotopi bilan tugallanadi.
156

2. 
   
   92
   
   90
   
   91
   
   91
   
   89
   
   82
   ^{Aktinouran oilasi. Bu oila 235}U ^{uran izotopi bilan boshlanadi. Undan -zarra chiqib, toriy 234} Th ^{izotopiga aylanadi. Òoriy esa o‘zidan -zarra chiqarib, protaktiniy 231}Pa ^{izotopiga aylanadi. Bu izotop 234} Pa ^{izotopidan farqli o‘laroq, o‘zidan -zarra chiqarib, aktiniy 227} Ac ^{izotopiga aylanadi. Bu radioaktiv zanjir yanada davom etib, oxiri turg‘un qo‘rg‘oshin 207}Pb ^{izotopi bilan tamom bo‘ladi.}
   
3.