A. S. (guruh rahbari); Fattohov

M ( A, Z )  M ( A  4, Z
 2)  M ( ⁴H e).
(34.2)

2
bu yerda M(A,Z) — ona yadroning massasi, M(A-4, Z-2) esa qiz yoki ikkilamchi yadroning massasi. Bu shart 2- yemirilish uchun energetik shart deyiladi. - yemirilish bilan bir vaqtda - yemirilish yoki spontan bo‘linish jarayonlari kuzatilishi mumkin. Ular har doim - yemirilish jarayoni bilan raqobatlashadi.
Yadrolarning - zarralarning o‘zidan chiqarish jarayoni kvant mexanikasi effekti bo‘lib, u tunnel effektining o‘zidir. De-Broyl to‘lqiniga ega bo‘lgan -zarralarning yadro potensial to‘sig‘ini sizib o‘tish effekti tunnel effekti deyiladi. Quyidagi fikrlar asosida bu potensial to‘siq haqida tasavvurga ega bo‘lish mumkin. Yadro ichida
162

hosil bo‘lgan - zarrani va nuklonlarni undagi potensial to‘siqning OA qismida turibdi, deb qarash mumkin (102- rasm). Potensial to‘siq yoki o‘raning chuqurligi U₀ bo‘lsa, har qanday zarra yadrodan tashqariga chiqishi va yadro kuchlarining ta’sirini yengishi uchun, eng kamida U₀ dan kichik bo‘lmagan energiyaga ega bo‘lishi zarurdir. Buni qisqacha qilib, yadroning chegarasida biror-bir balandlikka va kenglikka ega bo‘lgan potensial to‘siq mavjud, deb aytsa bo‘ladi. 102- rasmda kengligi l va balandligi U₀ bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchakli potensial to‘siq ko‘rsatilgan. - zarraning E_d energiyasi bu to‘siq yoki o‘raning balandligiga qaraganda kichik bo‘lishiga qaramasdan, to‘lqin xususiyatlariga ega bo‘lganligi uchun, sterlka bilan ko‘rsatilganidek, potensial to‘siqni sizib o‘tib, yadrodan tashqariga — yadro kuchlari ta’sir qilmaydigan sohaga chiqib ketadi. Òunnel effekti -yemirilishning barcha qonuni- yatlarini tajriba natijalari bilan mos holda tushuntirib beradi.
Yadrolarning o‘z-o‘zidan ⁺ yoki ^–- zarralarni chiqarish jarayoni -yemirilish deyiladi. - radioaktiv yadrolarning yarim yemirilish davri 10^–2s<T<·10¹⁵ yil oralig‘ida o‘zgarsa, uning energiyasi 18 keV<E<16,6 MeV oraliqda o‘zgaradi.
^–- yemirilish uch xil bo‘ladi: 1. ^–- yemirilish. 2. ^- yemirilish.
3. Elektron qamrash (K-qamrash).
-yemirilish deb, yadrolarning o‘z-o‘zidan elektronlarni, ya’ni -zarralarni chiqarish jarayoniga aytiladi (103- rasm). Bu yemirilish uchun siljish qoidasi quyidagicha yoziladi:

^A _X ^^
^A Y  e^  v^ ,

Z Z 1 e

bu yerda
v^_e ^{— zarra elektron antineytrinosi deyiladi (uni}

ma’ruzaning keyingi qismida ko‘ramiz). Bu yemirilishga misol

1
^{tariqasida tritiy}  ³H
ning yemirilishini ko‘ramiz:


_e -



_{A X} A _Y