А. Рахмонов, Ё. Жуманазаров, С. Акбаров ёш даврлари психологияси

Биринчи гуруҳи
орсизлар ёки субутсизлар дейилади. Улар ўз хатоларини билиб туриб қонун 
ва қоидаларни бузадилар, номаъқул ишларни қиладилар. Кўпинча улар ўзларининг гуноҳкор 
эканликларини тан олмайдилар, мактабдаги айрим камчиликларни танқид қиладилар. Лекин 
ютуқларни эътироф қилишни хоҳламайдилар. Шахсий фикрларини бошқа кишиларга маъқуллашни 
ва ўз талабларини ўзгалар сўзсиз бажаришини жуда ёқтирадилар. Бундай болалар бетга чопар, ўжар 
табиатли, раҳм-шафқатсиз, «зўравон» бўладилар. Мустақил фикрга эга бўлмаган тенгдошларини ўз 
атрофларига тўплайдилар ва биргаликда тартиб бузишга ундайдилар. 
Иккинчи гуруҳга
мансуб тарбияси қийин ўсмирлар яҳши ва ёмонни тушунадилар, бироқ 
мустақил эътиқодга, барқарор юксак ҳис-туйғуга эга эмасликлари сабабли «орқа қанот»да туриб 
қоидани бузадилар. Уларнинг хатти-ҳаракатлари тасодифий воқеликка, таъсир кучига ва вазият 
хусусиятига боғлиқдир. Улар ташвиқотга тез бериладилар, барча нарсаларга ишонадилар, қайси 
йўлга кириб қолганликларини англаб етадилар, бироқ «компания» фикрига қарши боришга ботина 
олмай кўнгилсиз ишларга қўл урадилар. Кўпинча тартиббузарлар қилмишларига тавба қилиб, синф 
жамоаси аъзоларини ишонтирадилар, лекин маълум фурсат ўтгандан сўнг берган ваъдаларини 
бутунлай унутадилар. 
Учинчи гуруҳга
мансуб тарбияси қийин ўсмирлар шахсиятпарастлик туфайли 
қонунбузарлик, тартиббузарлик йўлига кириб қоладилар. Улар шахсий талаблари ва эҳтиёжларини 
қондириш учун ҳар қандай ножўя хатти-ҳаракатдан қайтмайдилар, ҳамиша одамларга яхшилик 
қилишни орзулайдилар, бироқ ўзларининг шахсий манфаатларини ижтимоий манфаатдан юқори 
қўядилар. Ўзларининг хоҳишларини тақиқланган усуллар билан амалга оширадилар, сўнг 
қилмишларига афсус-надомат чекадилар, руҳан эзиладилар. Лекин мазкур кечинмаларни тез 
унутадилар, уларнинг шахсий эҳтиёжлари ҳар қандай юксак ҳислардан, хоҳишлардан устун туради. 
Ахлоққа хилоф хатти-ҳаракатлар ачиниш ҳисси тарзида намоён бўлади, холос. 

---

71