116
Yer munosabatlari ijtimoiy munosabatlar tizimida o‘ziga xos muhim sohadir.
yer munosabatlari-bu umumiy mehnat sharti va ishlab chiqarish
vositasi sifatidagi
yerlarga egalik qilish hamda foydalanish bo‘ycha turli jamiyat qatlamlari, ijtimoiy
guruhlar va alohida shaxslar o‘rtasida vujudga keladigan jamiyat ishlab chiqarish
munosabatlarining o‘ziga xos sohasidir. Uning o‘ziga xos xususiyati boshqa turdagi
ishlab chiqarish vositalariga nisbatan yerni ishlab chiqarish vositasi sifatidagi o‘ziga
xos xususiyatlari, shuningdek jamiyatning iqtisodiy munosabatlari tizimida uning
o‘ziga xos roli bilan tushuntiriladi. Bunday o‘ziga xoslik ikki tomonli xarakterga ega:
siyosiy va iqtisodiy.
O‘zbekiston Respublikasida yer munosabatlarining asosi bugungi kunga qadar
yerga
davlat mulkchiligi hisoblangan, 2007 yildan boshlab qonunchilik hujjatlarida
yerga mulkchilikning ikkinchi shakli-xususiy mulkchilik kiritildi. Mulkchilik shakli
yer munosabatlarini ijtimoiy xarakterini belgilaydi hamda butun jamiyatning
manfaatlari uchun yerdan foydalanishni ko‘zda tutadi. Yangi sharoitda yer
munosabatlarining eng muhim afzalligi shundan iboratki, bunda yerlardan
foydalanish qayta tiklashga yirik miqdorlarda investitsiyalar jalb qilish yo‘li
bilan
yaxlit jamiyat manfaatlarida yer resurslaridan foydalanish samaradorligini tubdan
oshirish uchun zaruriy manbaa yaratadi.
Yerga mulkchilik huquqi birinchidan, yerga mulkchilik vakolatlari va hajmini,
hamda ikkinchidan, undan foydalanishni boshqarish tartibini aniqlovchi me’yorlar
vositasida yerning huquqiy rejimiga ta’sir ko‘rsatadi. Yerdan foydalanishning
huquqiy rejimi vositasida huquq ikkita funksiyani bajaradi: muvofiqlashtiruvchi va
muhofaza qiluvchi. Birinchi holda huquq me’yorlari yer munosabatlari jarayonida
vujudga keladigan yer egalari va yerdan foydalanuvchilarning
huquq va
majburiyatlarining mazmunini, yer munosabatlarini o‘zgarish sabablarini, ularni
muvofiqlashtirish yoki to‘xtatish yo‘llarini aniqlash. Qaysi bir tomondan noqonuniy
harakatlar evaziga egaliklari yoki yerdan foydalanuvchilarning huquqlari buzilgan
hollarda ular huquqlari davlat tomondan kafolatlanadi, ya’ni huquqni muhofaza qilish
funksiyasini o‘taydi.
Mamlakatda yer munosabatlarini muvofiqlash bo‘yicha yer qonunchiligining
vazifasi O‘zbekiston Respublikasining yer kodeksi bilan aniqlanadi.
Uning birinchi
moddasida aytiladiki, “Yer qonunchiligining asosiy vazifalari bugungi hamda kelgusi
avlodlar manfaatlarini ta’minlash maqsadida yer munosabatlarini muvofiqlashtirish,
yerlardan ilmiy asoslangan, oqilona foydalanish va muhofaza qilish, tuproq
unumdorligini qayta tiklash va oshirish, xo‘jalik yuritishning barcha shakllarining
huquqiy rivojlanishi
uchun sharoit yaratish, yer uchastkalariga yuridik va jismoniy
shaxslarning huquqlarini muhofaza qilish, shuningdek ushbu sohada qonunchilikni
mustahkamlashdir” [2,1b]. Yerlarni huquqiy muhofaza qilish, birinchidan, yer egalari
va yerdan foydalanuvchilarning huquqlarini, ikkinchidan esa yerlardan oqilona
117
foydalanish bo‘yicha qonuniy belgilangan talablarga qat’iy rivoya qilishni
ta’minlashga yo‘naltirilgan, ya’ni huquqiy rejimni
muhofazalash yer egalari va
Yerdan foydalanuvchilarning huquqlarini muhofaza qilishga, shu bilan birga yer
egalari va Yerdan foydalanuvchilarning o‘z majburiyatlarini bajarishlari uchun
sharoit yaratishini ko‘zda tutadi.
Davlat tomonidan yerni egalik, foydalanish, ijara va mulk asoslarida berish
O‘zbekiston Respublikasining yer qonunchiligiga mos tarzda amalga oshiriladi.
Davlat jamiyatdagi bosh iqtisodiy
islohotchi sifatida, shu jumladagi munosabatlarda
yer uchastkasi bo‘yicha yuzaga keladigan har qanday huquq turiga vakolatlidir.
O‘zbekiston Respublikasining yer kodeksida mamlakatda yer uchastkalarini yuridik
va jismoniy shaxslarga berish tartibi va shartlari, ularning huquqiy va majburiyatlari,
yer uchastkalariga huquqiy kafolatlari, Yerda xo‘jalik yuritishning rang-barang
tashkiliy-huquqiy shakllarini yaratish shakllari aniqlangan. O‘zbekiston Respublikasi
yer kodeksining 90-moddasida yer qonunchiligini buzganlik uchun javobgarlik
ko‘zda tutilgan.
Yerlardan oqilona va samarali foydalanishni ta’minlashning
Do'stlaringiz bilan baham: 
