A. R. Babajanov, A. M. Muqumov, Z. X. Xafizova yerdan foydalanishda integratsion boshqaruv



Download 3,59 Mb.
Pdf ko'rish
bet35/113
Sana08.06.2022
Hajmi3,59 Mb.
#645650
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   113
Bog'liq
2 5285002264690299419

15-rasm
.
 
Yerlardan foydalanishning mavjud holati hal qilinmagan masalalar 
Yerdan foydalanishning sanab o‘tilgan va qator boshqa kamchiliklari qishloq 
va o‘rmon xo‘jaligi,sanoat, transport va undan foydalanishning boshqa sohalari uchun 
amaliy jihatdan to‘la haqqoniydir. Shu munosabat bilan iqtisodiy mahsulotni qayta 
ishlab chiqarish davrida yerning roli, tabiiy resurs sifatidagi yerning o‘zini qayta 
Y
er
la
rda
n fo
y
d
a
la
n
is
hni
ng
 m
a
v
ju

ho
la
ti
 ha
l qi
li
nm
a
g
a
n m
a
sa
la
la

tizimli yerdan foydalanishning mavjud emasligi 
yerdan foydalanish tizimining muhim tarkibiy qismi 
sifatida yer resurslarini taqsimlash va qayta ishlab 
chiqarish (tiklash) bosqichlarining roli hamda mohiyatini 
to‘la baholay olmaslik 
yerlarni kadastr baholash uslubiyatining 
takomillashmaganligi 
regionlar, iqtisodiyot tarmoqlari,umuman mamlakat 
bo‘yicha yerdan foydalanishining samaradorligini 
baholashning mavjud emasligi 


96 
ishlab chiqarish siklidagi mohiyati va o‘ziga xos xususiyatlari, ishlab chiqarishning 
boshqa omillari bilan uni o‘zaro aloqalar xarakteri yo‘nalishlarida tadqiqotlarni 
davom etirish zarur bo‘ladi. 
Yerning o‘zini to‘la qayta ilab chiqarishini (yer resurslaini) oldindan ko‘rib 
chiqamiz. O‘zining to‘la takror ishlab chiqarish davrida yer uchta bosqichdan o‘tadi: 
yer resurslarini taqsimlash yoki qayta taqsimlash (foydalanish uchun yer berish); 
jamiyat faoliyatining barcha sohalarida yerdan to‘g‘ridan-to‘g‘ri foydalanish; yer 
resurslarini qayta ishlab chiqarish (tiklash) (15-rasm) [66]. 
Bosqichlarning barcha sikllari (davrlari) nisbatan alohidadirlar,o‘zlarining aniq 
ichki mazmuniga va turli mohiyatga egadirlar, ammo bunda o‘zaro bog‘liq va o‘zaro 
aloqadadirlar. Birinchi fazani oshirish yerdan foydalanish xarakteri va maqsadli 
mohiyatini belgilagan tarzda jamiyatdagi yerdan foydalanish sohalari hamda 
iqtisodiyot tarmoqlari tomonidan yer resurslarini taqsimlashnio‘z ichiga oladi,qaysiki 
bu ikkinchi bosqichni amalga oshirishga manba yaratadi. Iqtisodiyotni doimiy 
rivojlanishi sharoitida ikkinchi bosqichni amalga oshirish yer resurslarini keyingi 
taqsimlash va yangidan qayta taqsimlash usun obyektiv holda manbaa yaratadi, yani 
ikkinchi bosqichni amalga oshirishi birinchi bosqich amalga oshirish zarurligini 
muhim obyektiv shartidir. 
Ikkinchi tomondan, siklning ikkinchi bosqichini amalga oshirish yer resurslarini 
ishlab chiqarish iste’mol bilan bog‘liq va keyingi har bir,yangi ishlab chiqarish sikl 
ularni qayta ishlab chiqarish obyektiv tarzda talab qilinadi, ya’ni siklni ikkinchi 
bosqichini amalga oshirishi uchinchi bosqichni mavjud bo‘lishining asosiy shartidir. 
Shu bilan bir vaqtda, yer resurslarini qayta ishlab chiqarish (uchinchi bosqich) 
siklning ikkinchi bosqichida ulardan samarali foydalanishning (iste’mol) obyektiv 
zaruriyati hisoblanadi. Vanihoyat, uchinchi bosqichni amalga oshirish yer resurslarini 
navbatdagi qayta ishlab chiqarish sikli uchun yer resurslarini taqsimlash va qayta 
taqsimlash zaruriyatini ko‘zda tutadi. O‘z navbatida yangidan taqsimlanishi (qayta 
taqsimlanishi) hamda ularni navbatdagi siklda keyingi foydalanishi vositasida 
siklning birinchi bosqichini amalga oshirish ularni oldindan qayta ishlab chiqarish 
(tiklanish) zaruriyatini ko‘zda tutadi. Bunday o‘zaro aloqalar va o‘zaro bog‘liqliklar 
to‘la qayta ishlab chiqarish siklining birligi va yaxshiligini tashkil etadi. Qayd qilish 
zarurki,o‘zaro aloqalar qishloq xo‘jaligida yerlardan to‘g‘ri foydalanishda yer 
resurslarini qayta ishlab chiqarish (tiklash) ma’lum miqdorda to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
hamda ulardan foydalanish bosqichida amalga oshiriladi, kabi ichki tuyg‘u bilan 
amalga oshiriladi. 


97 
15-rasm. Yer resurslarini to‘la takror ishlab chiqarish [33]. 
 
Qishloq xo‘jaligida yerlarni qayta tiklash sikli (tuproq unumdorligi)bitta 
kalendar yoki qishloq xo‘jalik yiliga teng, keyin yangi qayta tiklash siklining birinchi 
va ikkinchi bosqichlarini amalga oshirish zaruriyati vujudga keladi. Bundan uchinchi 
bosqich (tuproq unumdorligini qayta tiklash) aniq muvoqqat chegaraga ega emas, 
tuproq unumdorligini tiklash bo‘yicha oldingi qayta tiklash siklida o‘tkazilgan 
tadbirlar samaradorligi ikkinchi,uchinchi sikllar va keyingi sikllar vaqtida ham 
amalga oshirishi mumkin. Bu qishloq xo‘jalik yerlari qayta tiklashning o‘ziga xos 
xususiyatidir. Prof.S.A.Tkachuk tomonidan yer resurslarini qayta tiklash siklining 
to‘rtta bosqichi qarab chiqilganligini haqqoniy ravishda e’tirof etamiz: ishlab 
chiqarish (foydalanish), taqsimlash (qayta taqsimlash), almashish (faoliyat bilan, 
texnologiyalar, axborotlar bilan), iste’mol (tiklash, qayta tiklash), ammo shu bilan bir 
vaqtda ishlab chiqarish va almashishni birgalikda, jamlagan holda ko‘rib chiqish 
zarur, deb e’tirof etiladi [32]. 
Sanoat va noishlab chiqarish (ijtimoiy,rekreatsion,tabiatni qo‘riqlash sohalari) 
mohiyatidagi yerlarni qayta tiklash sikli, qoidaga binoan vaqt bo‘yicha qishloq 
xo‘jaligi yerlari siklidanyirik va bir necha yildan bir necha o‘ng yilgachani tashkil 
etadi. Masalan sanoat obyektlari yerlarini qayta tiklash ushbu yer uchastkasida aynan 
shuncha miqdordagi, ammo ancha kuchli agregatlar o‘rnatish vositasida yoki 
Yer resurslarini qayta
ishlab chiqarish sikli 
1-faza. Yer 
resurslarini 
taqsimlash va
qayta
taqsimlash 
3-faza. Yer 
resurslarini
qayta ishlab 
chiqarish
2-faza. Yer 
resurslaridan 
foydalanish


98 
bo‘lmasa, masalan, GESlardagi gorizontal joylashgan energiya bloklarni vertikalga 
aylantirish natijasida amalga oshiriladi, natijada obyekt tagidagi yerlar maydoni 
qisqaradi va hak. Ijtimoiy sohada yer resurslarini qayta tiklash kam qavatli binolarni 
(shu jumladan uy-joylarni) ko‘p qavatli uylar bilan almashtirish, ijtimoiy 
obyektlargaxizmat ko‘rsatish uchun yer uchastkalarini ilmiy asoslangan tarzda 
ajratish va hak. 
Iqtisodiy maxsulotni qayta ishlab chiqarish siklida ishlab chiqarish omili 
sifatidagi yerning ishtirokini qarab chiqamiz. Oldiniga buni sug‘oriladigan 
dehqonchilik mintaqasida qishloq xo‘jalik ishlab chiqarish misolida ko‘rib chiqamiz 
(16-rasm). Ishlab chiqarishning asosiy omillariga kiradilar:yer, kapital, mehnat, suv, 
tadbirkorlik, axborotli ta’minot va texnologiyalar (rasm juda murakkab bo‘lib 
ketmasligi uchun ohirgi ikkita omil ko‘rsatilmaydi). Bunda foydalaniladigan 
resurslarning qayta ishlab chiqarish sikllari uchta bosqichni o‘z ichiga oladilar: 
resursni taqsimlashni (qayta taqsimlanish), uni to‘g‘ridan-to‘g‘ri foydalanish,resursni 
qayta ishlab chiqarish va bularrasmda ellipslar yordamida ko‘rsatilgan. Iqtisodiy 
mahsulotning qayta ishlab chiqarish sikli (qishloq xo‘jalik mahsuloti) to‘rtta 
bosqichni o‘z ichiga oladi: ishlab chiqarish, taqsimlash, almashish, iste’mol va bular 
rasmda kvadratlar yordamida ko‘rsatilgan. 

Download 3,59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   113




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish