A qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

2. Muqaddas qadamjo va ziyoratgohlarning tasnifi va turlari.

Xalqimizda saqlanib qolingan urf odatlar, milliy qadriyatlarning o‘ziga xos ko‘rinishlari ziyoragohlarda o‘z ifodasini topadi. Ziyorat so‘zining zamirida umid qilish, engil tortish, darddan xalos bo‘lish, savob ishga qo‘l urish tushunchasi yotadi. SHu sababdan «ziyoratingiz qabul bo‘lsin» degan iborada kishilarni hayotdagi orzu umidlarini ro‘yobga chiqishi bo‘lgan istaklari ifodalangan. Har bir muqaddas joy kishilar tassavurida ilohiy kuchga ega. SHu sababdan avval muqaddas mazor bo‘lgan joylarga qurilgan binolar ham kishilarga turli ta’sir ko‘rsatishga qodir deb qaralgan. SHu sababdan bunday joylarni o‘rnida o‘zga maqsadlarda bino qurish o‘tgan avliyolarga nisbatan hurmatsizlik deb qaralgan.

Muqaddas joylarni ziyorat qilish kishilar ruhiyatiga katta ta’sir ko‘rsatgan. Kishilarning xulq madaniyatini yuksak saviyada bo‘lishida muqaddas ziyoratgohlar va ularni ziyorat qilish etiketi ya’xni axloq-odob normalari bo‘lib xizmat qilgan. Binobarin «och qolsang bozorga, to‘q bo‘lsang mazorga bor» degan xalqning qadimgi maqolida kishilarni turmushning og‘ir engiliga qanday tarzda munosabatda bo‘lishga chorlab kelganlar. SHu bois muborak hadislaridan birida: «Men sizlarni qabrlarni ziyorat qilishdan qaytarar edim, keyin fikrimga keldi, ogoh bo‘linglar va qabrlarni ziyorat qilinglar, chunki ziyorat qilmoq qalblarni yumshatadi, ko‘zlarni yoshartiradi, oxiratni eslatadi», deyilgan.

Ma’lumki, muqaddas joylar turli dinga e’tiqod qiluvchi hamma xalq va mamlakatlarda mavjud. Bunday joylarni mavqeiga qarab mahalliy va umumiy muqaddas joylarga bo‘lish mumkin. Masalan, Toshkentdagi Hazrati Ukkosha, Xo‘ja Aolambardor, CHo‘pon ota kabi ziyoratgohlar, asosan, shahar aholisi tomonidan ziyorat qilinadigan mahalliy muqaddas joylar hisoblangan. Toshkent viloyatidagi Zangi ota, Samarqanddagi SHoxizinda, Turkiston shahridagi Ahmad YAssaviy, Hamzaoboddagi SHohimardon mazori, O‘shdagi Sulaymon tog‘i kabi ziyoratgohlar esa Markaziy Osiyo musulmonlarning muqaddas joylari bo‘lgan.

Muqaddas mazorlarning ba’zilari islomdan avvalgi mahalliy kul’tlar va islom dinini yoygan sahobalar va tobeinlar hamda Islom dini ravnaq topgach, shu zaminda yasha o‘tgan avliyolar va ularning qarindoshlari bilan bog‘liqdir. Bu haqda dinshunos olim S.A.Tokarev «Musulmonchilikni kirib kelishi o‘zi bilan yangi islom dinini olib keldi. Natijada Markaziy Osiyodagi mahalliy ilohlar o‘zgarishga uchradi. Barcha joyda mahalliy avliyolarga topinish keng yoyildi. Garchand ularning ayrimlari musulmon nomlari bilan atalsada, aslida qadimgi mahalliy xudolarining homiylari bilan bog‘liq bo‘lgan»- deya fikr bildirgan edi. Bu ziyoratgohlarning paydo bo‘lish belgilarini quyidagicha ajratish mumkin.