A. Ǵofirov, G. Qdırbaeva

Óz betinshe úyreniw ushın sorawlar

1. 
   Melioraciyalıq toǵay terekleri otırǵızılıwı ushın náller qaysi usıllarda jetistiriledi?
   
2. 
   Melioraciyalıq toǵay terekleri nálxanalarında qanday bólimler bolıwı kerek?
   
3. 
   Melioraciyalıq toǵay terekleri nálxanaları ushın kerekli jer maydanı qanday esaplanadı?
   
4. 
   Melioraciyalıq toǵay terekleri nálxanaları ushın jer ajıratıwda qanday talaplardı esapqa alıw kerek?
   
5. 
   Melioraciyalıq toǵay terekleri nálxanaları aymaǵın shólkemlestiriwde neler hám qanday joybarlanadı?
   

Tik jarlıq – daralar aldı toǵay terekleri sızılmasın jaylastırıw

Toǵay terekleri sızılmasınan paydalanıp jarlıqtıń payda bolıwına qarsı gúresiw olardıń beti suw aǵımın sińdiriw qábiletine tiykarlanǵan. Bunnan tısqarı terekler hám puta ósimliklerdiń tamırları topıraqtıń bir bólegin bekkemleydi. Toǵay terekleri sızılması tek tarqalǵan betindegi suw agımların sińdiriwi múmkin, toplanǵan suw aǵımı bolsa sızılma arqalı biymálel ótip ketedi. Tamırlardıń imkaniyatı da shegaralanǵan.

Súwret-15. Jarlıq astın toǵayzarlastırıuda toǵay terekleri sızılması
(a,g)ni jaylastırıw sxeması. (v-jarlıq astı; b-dara (balka) jaǵası; d-dara
(balka) astınıń qaldıǵi; e-dara aldı toǵay terekleri sızılması.
Toǵay terekleri otırǵızılıwı járdeminde jarlıqtıń ósiwin toqtatıw ushın terekler sızılmasın sonday jaylastırıw lazım ol betindegi suw aǵımın jarlıqqa jetip kelmesten-aq onı sińdiriw imkaniyatına iye bolsın. Buǵan jarlıq aldı toǵay terekleri sızılmasın shólkemlestiriw arqalı erisiledi.
Jarlıq aldı toǵay terekleri sızılması jarlıqlardıń jaǵası (jaǵası) nan 3-5 m uzaqlıqta jaylastırıladı. Súrilgen jerlerde jarlıqtıń eki tárepindegi jaǵası boylap 3-5 qatarlı, shoqqısına kese qılıp 10 -15 m. keńlikte 8-10 qatarlı terekler otırǵızılıwı jaylastırıladı. Egerde jarlıq bir bireiniń arasındaǵı matazaa 50-100 m bolǵan bir neshe shoqqılı bolsa onda terekler otırǵızılıwı olardıń hámmesine joqarıda tuwrı sızıqlı etip jaylastırıladı, kerisinshe aytılǵan matazaa úlken bolsa terekler sızılması hár bir shoqqınıń átirapında tuwrı sızıqlı qılıp jaylastırıladı (súwret-16).

Súwret-16. Jarlıq aldı toǵay terekleri sızılmasın jaylastırıw.
a. jarlıq shoqqıları arası 100 >, shoqqılar joqarısında 10 qatarlı toǵay terekleri sızılması jaylasqan; b. jarlıq shoqqıları arasındaǵı aralıq 100m<.
Jarlıq jaǵasında jaylastırılatuǵın toǵay terekleri sızılması aldın saya tárepten jaǵa boylap jaylastırıladı, soń astınǵı toǵay terekleri otırǵızıladı (suw jolı ashıq bolıwı lazım). Keyinshelik jarlıqta mikroklimat jaqsılanǵannan soń quyash tárepindegi jaǵada jaylastırıladı.
Jarlıqtıń qıyalıǵı 12 gradusqa shekem bolǵan janbawırlarında toǵay terekleri qatarı kontur usılında jaylastırıladı, bunıń ushın plug járdeminde keńligi 1-1,5 m bolǵan maydan sızılması tayarlanadı. Egerde qıyalıq 18 gradus bolsa onda jan bawırda terassalar qurıladı.
Jarlıq shoqqısı boylap ósip baratırǵan bolsa jaǵa boylap jaylastırılatuǵın terekler sızılmasınıń uzınlıǵı jarlıq shoqqısınan 50 m aralıqqa shekem uzaytıp jaylastırıladı (súwret-17).

Súwret-17. Ushı boylap ósip atırǵan jarlıq jaǵasındaǵı toǵay terekleri otırǵızıwdı jaylastırıw