A. Ǵofirov, G. Qdırbaeva

Óz betinshe úyreniw ushın sorawlar

1. 
   Awıl xalıq jasaw orınların kóklemzarlaw joybarı kim tárepinen islep shıǵılıwı múmkin?
   
2. 
   Abadanlastırıw joybarı qanday bina hám imaratlardı óz ishine aladı?
   
3. 
   Joybar quramı qanday hújjetler kiredi?
   

TOǴAY TEREKLERI POLOSALARÍ UShÍN KEREKLI NÁLLERDI JETISTIRIW
Toǵay melioraciyalıq ilajlar kompleksin belgilengen múddetlerde ámelge asırıw kóp jaqtan nállerdi túrleri boyınsha jetistirip beriwdi támiynlew menen baylanıslı. Melioraciyalıq toǵay terekler otırǵızılıwı ushın náller tayarlawda tómendegi usıllardan paydalanıladı:
Tuxım nálleri - toǵay terekleri tuxımın egiw jolı menen 1-2 jaslı tuxım nálleri óstiriledi. Tuxım nálleri boyı 10-60 sm., keń jayılǵan tamırlardıń uzınlıǵı 15-20 sm, tamır buwınınıń juwanlıǵı 2-4 mm. bolıwı menen xarakterlenedi. Usı túrdegi kórsetkishler melioraciyalıq toǵay terekleri otırǵızılıwı ushın jetistiriletuǵın bárshe túrdegi tuxımlı nállerge tiyisli;
Qálemshe náller - aǵashı qatqan bir jaslı paqallardan ósiriletuǵın náller. Qálemshelerdiń juwanlıǵı 0,5 – 2 sm., uzınlıǵı 25-30 sm. átirapında boladı. Qálemsheler arqalı tiykarınan tal, terek hám bazı-bir puta ósimlikler (smorodina) náli óstiriledi. Qálemshe nálleri kóbirek ihota terekleri sistemasın shólkemlestiriwde hám tárbiyalanǵan náller jetistiriwda paydalanıladı. Dekorativ terekler hám puta ósimlikleri nállerin jetistiriwde aǵashı qatpaǵan yamasa yarım qatqan 2-3 japıraqlı kók paqallarınan alınǵan qálemshelerden de paydalanıladı. Qálemsheler aldın parniklerge otırǵızıladı, soń (tamır alǵannan keyin) tárbiyalanǵan náller bólimine otırǵızıladı. Kók paqallar arqalı bir neshe túrdegi terekler hám puta ósimlikleri nállerin ósiriw múmkin.
Tamır qálemshelerinen hám náller tayarlanadı. Bunda tereklerdiń japıraǵı tógilgennen keyin olardıń tamırınan juwanlıǵı 8 -10 mm., uzınlıǵı 10-15 sm bolǵan qálemsheler tayarlanadı hám juwan tárepin tóbege qılıp eńkeytip 2-3 sm tereńlikte otırǵızıladı. Bul usılda aq terek, tut hám basqa túrdegi terekler náli alınadı;
Tárbiyalanǵan náller - juwan aǵashlı náller. Bular tuxım nálleri yamasa qálemshe nállerin tárbiyalanǵan náller bólimine kóshirip otırǵızılǵan hám tárbiyalanǵan 2-10 jaslı náller esaplanadı.
2-3 jaslı tárbiyalanǵan náller atızlardıń qorǵalatuǵın toǵay terekleri sızılmasın shólkemlestiriwde, hámde kóklemzar massiv hám roshalardı dúziwde kóbirek paydalanıladı. Bul nállerdiń biyikligi 1,3-3 m, (kókirek boyı biyikliginen kem bolmaslıǵı kerek) diametri 2-4 sm., tamır sistemasınıń uzınlıǵı 35-40 sm bolıwı kerek. Kóshelerdi kóklemzarlastırıw, alleyalar, toparlar hám jeke túp tereklerin shólkemlestiriw ushın bolsa biyikligi 3 - 4,5 m. bolǵan 5 - 6 hám onnan úlken jastaǵı terekler nálinen paydalanıladı. Olardıń kókirek boyı biyikligindegi (1,3 m) diametri 4 - 12 sm, tamır sistemasınıń uzınlıǵı 50-60 sm. átirapında bolıwı kerek.
Puta ósimlikleriniń tárbiyalanǵan nálleri 0,7-1,0 m. biyiklikte,
tamır sisteması 30-35 sm. uzınlıqta, aǵashı (stvoli) nıń sanı bolsa 4-10 átirapında bolıwı múmkin.
Toǵay terekleri nálin jetistiriwge qánigelstirilgen xojalıqlar toǵay terekleri nálxanaları (pitomnik) delinedi.
Nálxanalar aldına qoyılǵan wazıypaǵa qarap toǵay, Melioraciyalıq toǵay, dekorativ hám miyweli terekler ushın náller jetistiriwge qánigelestirilgen boladı.
Toǵay terekleri nálxanaları tiykarınan toǵayzarlar dúziwi ushın xızmet qıladı. Melioraciyalıq toǵay terekler otırǵızıwdıń nálxanaları topıraqtı eroziya (deflyaciya) dan saqlawda qollanılatuǵın «toǵay Melioraciyalıq» ilajlardı ámelge asırıw ushın náller tayarlap beredi. Dekorativ terekler (ósimlik) ler nálxanalarında elatlı punktleri hám iri sanaat kárxanaları aymaǵın kóklemzarlastırıwǵa kerekli náller jetistiriledi. Miyweli terekler nálxanalardan bolsa baǵ hám júzimzarlar ushın nál alınadı.