A. Ǵofirov, G. Qdırbaeva

Óz betinshe úyreniw ushın sorawlar

1. 
   Toǵay terekleri otırǵızıwdıń áhmiyeti.
   
2. 
   Qorǵalatuǵın toǵay terekleri otırǵızıwdı jaylastırıw joybarın islew ushın qanday materiallardan paydalanıladı?
   
3. 
   Qorǵalatuǵın toǵay terekleri sızılması qanday jaylastırıladı?
   
4. 
   Suwǵarılatuǵın zonada atızlardıń qorǵalatuǵın toǵay terekleri otırǵızıwdı joybarlawda esapqa alınatuǵın qanday talaplar bar?
   
5. 
   Suwǵarılmaytuǵın jerlerde atızlardıń qorǵalatuǵın toǵay terekler otırǵızıwdı joybarlawda qanday ózgeshelikler bar?
   
6. 
   Atızlardıń qorǵalatuǵın toǵay terekleri otırǵızıwdıń konstrukciyasınıń qanday túrleri bar?
   
7. 
   Toǵay terekleri hám putalardı jaylastırıwda qanday izbe-izlik bar?
   
8. 
   Atızlardıń qorǵalatuǵın toǵay tereklerin jaylastırıw joybarı
   

qaysı kórsetkishler arqalı ekonomikalıq tiykarlanadı?


TOǴAYDÍŃ XALÍQ XOJALÍǴÍNDAǴÍ ÁHMIYETI
Ádetke kóre toǵaydan paydalanıw úsh qıylı baǵdardan ibarat: bas (tiykarǵı), orta (aralıq) hám qaptal (járdemshi). Bas paydalanıw – bul terekler otırǵızılıwınan pisip – jetisken aǵash alıw, ortasha paydalanıw – toǵay tereklerin tárbiya qılıw, olarǵa islew beriw (yaǵnıy putaw, kesiw hám basq.). Bunday islew beriwler pisip –jetispegen jastaǵı bárshe toǵaylar toparında ámelge asırıladı (kereksiz hám barıp bolmaytuǵn toǵaylardan tısqarı). Toǵay tereklerinen ortasha paydalanıwdı ámelge asırıw arqalı tayarlanatuǵın aǵashlardıń yarımınan kóbin alıw múmkin. Qorǵalatuǵın toǵay terekleri (toǵay parkleri, kurortlardaǵı toǵaylar, jol suw derekleri jaǵasındaǵı toǵay terekleri) otırǵızılıwında ortasha islew beriw pisip jetisken toǵay tereklerinde de otırǵızılıwı múmkin. Ortasha islew beriwden paydalanıw, ásirese bas toǵay terekleri ushın úlken áhmiyetke iye. Bunday islew beriw, toǵaydıń paydalı qásiyetlerin asıradı, aǵashqa salıstırmalı talaptı qandıradı. Toǵay terekleri aǵashı shiyki zat sıpatında ximiya sanaatında úlken áhmiyetke iye, olardı qayta islew nátiyjesinde hár - qıylı ónimler alınadı. Toǵay aǵashı cellyuloza beredi, onnan qaǵaz, karton, uksus kislotası, dubil zatı, degot, kómir hám basqalar alınadı.
Gidroliz sanaatında toǵay aǵashınıń shıǵındıları (qırındı, qıpık, mayda shaqashalar) nan keń paydalanıladı. Olardan bir neshe paydalı ónimler – sharwa mallarına beretuǵın azıq qamırturısh, etil spirti, suyıq kómir kislotası, qurǵaq lingin sıyaqlılar alınadı.
Toǵaydan qaptallas paydalanıw degende onnan sharwa ushın jaylaw hám pishenzar sıpatında paydalanıw, ol jerde ań awlaw, pal hárre qoyıw, zamarrıq, dárilikler shiyki zatın, miyweler toplaw túsiniledi.
Joqarıda aytılǵan úsh túrdegi paydalanıwdan tısqarı jaqında toǵaydan paydalanıwdıń jańasha túrleri payda boldı: toǵay melioraciyası; rekreacion paydalanıw. Toǵay melioraciyası sıpatında paydalanıw suw rejimin hám mikro klimattı jaqsılaw, eginlerdi ıssı hám kúshli samallardan, topıraqtı suw hám samal eroziyasınan, jollardı qum hám qar basıwdan, qumlardı bolsa kóshiwden, elatlı punktleri, egin maydan hám basqalardı sel keliwinen saqlawdı názerde tutadı.
Rekreacion paydalanıw degande – toǵay hám milliy baǵ (park) lar dúziw, olarda xalıqtıń dem alıw hám turizmler shólkemlestiriw menen adamlardıń fizikalıq hám ruwxıy sawlıǵın tiklewdi, tábiyat kórinislerinen paydalanıwın támiynlew túsiniledi.