A. Ǵofirov, G. Qdırbaeva

Óz betinshe úyreniw ushın sorawlar

1. 
   Toǵay melioraciyası qanday túsinikke iye?
   
2. 
   Toǵay melioraciyasınıń awıl xojalıq islep shıǵarıwındaǵı roli neden ibarat?
   
3. 
   Qorǵalatuǵın toǵay terekleri otırǵızılıwı sistemasında neshe qıylı toǵay terekleri otırǵızılıwı bar? Olardan tiykarǵıları?
   
4. 
   Toǵay melioraciyası jumıslarında paydalanatuǵın terekler hám putalar neshe qıylı násilli toparlarǵa bólinedi?
   
5. 
   Neshe qıylı Melioraciyalıq toǵay terekleri otırǵızıwdı bilesiz?
   

AWÍL XOJALÍǴÍ JERLERIN (IXOTA) QORǴAYTUǴÍN TOǴAY TEREKLERI POLOSALARÍN JAYLASTÍRÍW JOYBARÍN ISLEWGE TAYaRLÍQ
Massiv jer fondiga tiyisli material hám hújjetlerdi toplaw, olardı úyreniw
Qorǵalatuǵın toǵay terekleri joybarın jaylastırıw menen baylanıslı bolǵan aymaqtı shólkemlestiriw joybarın joqarı sapalı etip islew ushın massiv aymaǵınıń rel`efi, topıraq sharayatı, onıń eroziyaǵa qáwipliligi, zıyan jetkizetuǵın samal (ıssı shamal, shań – boran hám basqa) lardı tereń úyreniw lazım.
Massiv jerin neden qorǵaw kerekligin bilmesten turıp, terekler otırǵızıwdı tuwrı jaylastırıw múmkin emes. Demek, qorǵalatuǵın toǵay terekleri sistemasın tuwrı jaylastırıw joybarın islew ushın tómendegi salıstırmalı jańa hám anıq materiallar kerek: massiv jeriniń rel`efi súwretlengen planı; topıraq izertlew materialları; topıraq eroziyası kartası; zıyan jetkizetuǵın jergilikli samallardıń klası; olardıń baǵdarlar boyınsha tákirarlanıwı; temperatura haqqında, jawınlar haqqında, qar qatlamınıń qalıńlıǵı hám saqlanıw múddeti haqqındaǵı maǵlıwmatlar.
Terekler sistemasın jaylastırıw joybarın islewde joqarıdaǵı material hám maǵlıwmatlardan tısqarı, massiv aymaǵınıń toǵay terekleri otırǵızıwdı jaylastırıw menen baylanıslı shólkemlestiriw ushın onı tereń úyreniw talap etiledi, yaǵnıy, toǵay Melioraciyalıq atız izleniw jumısları alıp barıw talap etiledi. Izertlew jumısların ótkiziw processinde arnawlı toǵay Melioraciyalıq izertlew sızılması dúziledi, sızılmada hár – qıylı toǵay terekleri otırǵızıwdıń álbette jaylastırılıwı kerek bolǵan yamasa jaylastırıw lazım bolǵan jerler kórsetiledi, terekler otırǵızılıwı menen birgelikte gidrotexnikalıq imaratlardı jaylastırıw lazım bolǵan jarlıqlar shoqqısı da kórsetiledi. Toǵay terekleri sistemasınıń túrleri hám olardı jaylastırıwda esapqa alınatuǵın talaplar orınnıń rel`efi hám ıqlım shárayatındaǵı ózgeshelikler tásirinde hár – qıylı boladı. Sonı esapqa alıp toǵay terekleri otırǵızıwdı, birinshi náwbette tegis jerlerde, soń bolsa, salıstırmalı úlken qıyalıqlar, dara (balka) hám jarlıq aldı jerler mısalında jaylastırıw tártibin kórip shıǵıw maqsetke muwapıq esaplanadı.
Joqarıda keltirilgen maǵlıwmatlardı úyreniw ushın talabaǵa massivtiń kartası hám massiv jer maydanları dizimin alıw beriledi. Talaba massiv kartasınıń massiv jer maydanları dizimi menen hár bir konturdaǵı jer túrlerin tekserip shıǵadı.