A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

Silindrik tishli uzatmalar. 
Tishli uzatmada asosiy element tishli 
g ‘ildirak va uning parametrlari hisoblanadi. Tishli g‘ildirakning asosiy 
elementi tish hisoblanadi. Agar tishli ilashmalardagi silindrik tishli 
g ‘ildiraklaming tishlari cheksiz kichiklashib yo‘qolib boradi deb faraz 
qilsak, u holda uzatma friksion uzatmaga aylanadi. Bu uzatmada ikki 
silindrik g‘ildirak o‘zaro ishqalanib aylanma harakat qiladi.
Bunday tasavvur qilinadigan silindrlar 
boshlang ‘ich silindrlar
deb 
ataladi, ulaming diametri esa 
boshlang'ich
yoki 
bo iu vch i aylanalar
diametri
deb ataladi va 
d
harfi bilan belgilanadi. Bunday boshlang‘ich 
aylanalar haqiqatda esa boimaydi. Tishli g ‘ildiraklar chizmasida bunday 
aylanalar o‘mi shtrix-punktir chiziq bilan belgilanadi.
Tishning balandligi 
h
harfi bilan belgilanadi. Tishning boshlang‘ich 
aylanadan yuqorida joylashgan qismi 
tish kallagi
deyiladi. Tish kallagining 
balandligi 
ha
bilan, tish tubi (oyogi)ning balandligi esa /^bilan belgilanadi. 
Tishlar kallagini chegaralovchi aylana 
chiziq (cho 'qqi)lar aylanasi diametri
deyiladi va uni 
da
bilan belgilanadi. 0 ‘yiqlami chegaralovchi aylana 
о ‘yiqlar (botiqlar) aylanasi diametri
deyiladi va uni 
df
bilan belgilanadi. 
Tishlamng qalinligi 
S
va o'yiqlar kengligi 
A
boshlang‘ich aylana bo‘yicha 
oichangan masofa 
qadam
deb ataladi va u 
Pt
harfi bilan belgilanadi (8.26- 
rasm).
Bo‘luvchi aylananing uzunligi qadamning tishlar soniga ko‘paytirilgan 
qiymatiga, y a’ni 
d= P *z
ga teng. Demak, aylana uzunligi 
nd= P*z.
Bundan boiuvchi aylana diametri 
d=Pt/n*z,
bu yerda 
P Jn
kattalik tishli 
ilashish moduli deb ataladi va u 
m
harfi bilan belgilanadi, demak, 
m=Pt
/к.
Shuning uchun boiuvchi aylana diametrining ifodasini quyidagicha 
ham yozish mumkin: 
d=m*z.
Formuladan ko‘rinib turibdiki, 
modul-
tishli 
gildirakning bir tishiga boshlangich aylananing qancha miqdori to‘g ‘ri 
kelishini ifodalovchi son ekan. Modul 
m,
tishlar soni z tishli ilashmalami 
aniqlovchi asosiy qiymat (parametr)lar hisoblanadi.
194

---

*L
_i 
+
Aylana
evolventasl
Tish b p tig h rj
ayianosi
P r qadam
S f- tish qalinligi
e( - tish botiqlarining eni
aylanasi
Geometrik parame trlar
Shesternya
G ’itdirak
Bo’tuvchiayiana diametri
di ~mz<.
d-j-mls
Tish cbo ’qqifari balandHgi
Ы = т
Tish bo tiq hrf balandligi
h ~ J t25m
h?-l,2 5m
Tish halandtigi
h-2,2Sm
h-£,25m
Cho'qqtlcr t/ylonasi diametti
do, -m {z,
+
2J dG2*m{zs+2)
Botiqhr a-fianass diametri
dtj 
-2,5) dt2*m{ z^-2,5.
O'q chiziqlar oraskiagi masofa
Konstrvktiv parametrlar
Tishli g'ifdiraknmg eni
bi=bz~f6**.8}rr<
C h o m b a r s t k n m g
«c ftfcrtftom eM
£ h l-Q z iZ -8 ,5 m
0?2=dc2~8,5fr>
D is k
oafir-ik}i
Кг=0,Ш
Gupchok uzunligi
Lcn*l,5D*:
L C T 2 -1 ,S D « 2