|
8.21-rasm
8.20-rasm
U zatm a k a m c h ilik la ri: fo y d a li ish
koeffitsiyenti nisbatan past, yeyilishga, sekin
ishlashga moyil.
«Vint-gayka» tipidagi uzatma k o ‘tarish
m e x a n iz m la rid a , sta n o k la rd a , o ‘lch ash
asboblarida, prokat qilish stanoklarida, vintli
presslarda ishlatiladi.
Vintli uzatmaning konstruktiv tuzilishi uning
qanday maqsadga mo‘ljallanganiga bog‘liq.
8.21-rasmda oddiy vintli mexanizm, ya’ni
domkrat misolida к о ‘rsatilgan.Vintli domkrat
korpusga burab kirgiziladigan harakatlantiruvchi
kuch vinti, dasta, tish (sobachka) bilan (sobachka
ortogonal proyeksiyada k o ‘rsatilm agan) va
190
domkrat vintining yuqori qismida yuk ko‘taradigan kallak biriktirilgan.
Kallak har xil konstruktiv tuzilishga ega bo‘lishi mumkin.
Avtomobillarning rul mexanizmida, stanoklarning yurgizuvchi
vintlarida sharikli vintlardan foydalaniladi (8.22-rasm).
Sharikli vint (3) va gayka (2) ariqchalarining o ‘q bo‘ylab kesimi
yarim yumaloq shaklda bo‘ladi. Shariklaming (4) uzluksiz yopiq oqimi
gaykaning butun uzunligi bo‘ylab tamovlar orasidagi vintli bo‘shliqni
to‘ldiradi. Shariklar bu bo‘shliqni bosib o ‘tib, yumaloq trubkasimon kanal
orqali harakatlanadi va yana vintli juftlikning ishchi zonasiga qaytadi.
8.22-rasm
Sharikli vintli uzatmaning foydali ish koeffitsiyenti odatdagi vintli
uzatmaning foydali ish koeffitsiyentidan ancha yuqori. «Vint-gayka»
sharikli juftlikning zazor (vint gayka o ‘rtasidagi juda tor tirqish)larining
to ‘liq bartaraf qilish uchun vintga bir vaqtning o ‘zida oralarida po‘lat
prujina (5) joylashtirilgan ikkita sharikli gayka (2) o ‘matiladi. Prujina vint
(3), sharik va gaykalar orasida taranglik hosil qilib, uzatmadagi barcha
zazorlami bartaraf qiladi.
Xrapovikli (to‘sqichli) mexanizm.
Xrapovikli mexanizm aylanma
harakatni uzib-uzib (to‘xtab-to‘xtab) bir y o ‘nalishga berish va yuk
ko‘taradigan mashina hamda boshqa yuk ko‘taradigan moslama va ayrim
asboblarda barabanning teskari tomonga aylanishini oldini olish uchun
qo‘llaniladi. Bu mexanizm xrapovik g ‘ildiragi va sobachka (tish)dan
tashkil topgan (8.23-rasm). Xrapovik g ‘ildiragi o ‘ziga xos shaklda tish
chiqarilgan g‘ildirak bo‘lib, uning tish profili tishli g ‘ildirakning tish
profilidan farq qiladi.
191
Sobachkaning uchi xrapovik g ‘ildiragi-
ning tishlari orasidagi chuqurchaga kirib,
valni teskari yo'nalishga harakat qilishiga
to‘sqinlik qiladi. Xrapovik g‘ildiragi, shaklda
ko‘rsatilgan strelka yo‘nalishda aylanganda
sobachka uning tishlari orasidan chiqib, tishlar
cho‘qqisi sirtida sirpanib turaveradi (8.24-
rasm).
8.23-rasm
Bu yerda chelak quduqdan k o ‘tarila-
yotganda, tishli xrapovik g ‘ildiragi soat mili bo‘yicha aylanadi va sobachka
(tish) tishlar cho‘qqisi sirtida sirpanadi. Soat miliga qarshi harakat, chelakni
quduqqa tushurib yuboradi. G ‘ildirak tishiga tiralib turgan sobachka bunga
to‘sqinlik qiladi.
Chelak quduqdan kolarilayotganda, tishli xrapovik g
ild
iragi
soat mili bo'ytcha aylanadi va sbbachka(tish) tishlar cha'qqisi
sirtida sirpanadi.
Soat miliga qarshi harakat, chelakni quduqqa tushirib yuboradi.
Glldirak tishiga tiralib turgan sobachka bunga to'sqinlik qiladi.
QUOUQ
Sobachka
Xrapovik
дШ гад!
Chelak
8.24-rasm
Sobachkaning ilmoq shaklidagi qismi tiralib turadigan xrapovik
g ‘ildiragi tishining ishchi qismi yo‘nalishi, xrapovik g ‘ildiragining radiusi
bilan ustma-ust turmaydi, ular orasidagi burchak /? (12 ° -15°) burchakni
tashkil qiladi (8.25-rasm).
Shu sababli xrapovik g ‘ildirak shaklda ко‘rsatilgan strelka yo‘nalishiga
teskari buralganda, sobachka o‘zining og‘irligi yoki prujinaning ta’siri
ostida xrapovik g‘ildiragi tishining sirti ustiga, sobachkaning tayanch sirti
sirpanib borib tishning ishchi qismi sirtiga tiraladi va natijada, xrapovik
192
g‘ ildiragi to‘xtaydi. Sobachka
0
‘
2
-
0
‘zidan chuqurchadan chiqib ketmaydi.
q>
burchak 55°^60° oralig‘ida bo‘ladi.
г
X ra p o vikti m&canizmtar sxematari
8.25-rasm
M a ltiy maxaniztni
sxemasi
Tishli ilashmalardagi g ‘ildirak kabi xrapovik g ‘ildiragi uchun ham
modul (
m
) asosiy hisoblash parametri hisoblanadi. Xrapovik g‘ildiragining
parametrlarini belgilash tishli ilashmalardagi g ‘ildirakning parametrlarini
belgilashdek bo‘ladi.
Xrapovik g ‘ildiragi tishlarining qadami (/) tishlar cho‘qqisi aylanasi
bo‘yicha oichanadi:
t=itm.
Xrapovik g ‘ildiragi tishlari balandligi -
h=0,75m.
Cho‘qqilar aylanasi diametri -
d ^ m z ,
bu yerda z - tishlar soni.
Tish botiqlari aylanasi diametri -
d= m (z-l,5).
Xrapovikli mexanizm chizmasi quyidagicha bajariladi:
- cho‘qqilar aylanasi asosiy tutash chiziq bilan chiziladi;
- tish botiqlari aylanasi ko‘rinishda g‘ildirak o‘qiga perpendikulyar
tekislikdagi proyeksiyada ingichka tutash chiziq bilan, qirqimda esa asosiy
tutash chiziq bilan chiziladi;
- qirqimda sobachka tishi xrapovik g‘ildiragi tishi oldida tasvirlanadi;
- chizmada xrapovikning bitta yoki ikkita tishi profili ko‘rsatiladi.
193
Do'stlaringiz bilan baham: |
