|
Friksion va tasmali uzatmalar.
Harakat bir valdan ikkinchi valga
aylanuvchi g ‘altak (disk)larning ishchi sirtlari orasidagi ishqalanish
hisobidan beriladigan uzatma
friksion uzatma
deb aytiladi.
Friksion uzatma ikkita g ‘ildirak (g‘altak)dan tashkil topgan bo‘lib, ular
ma’lum kuch bilan bir-biriga qisilgan (tiralgan) bo‘ladi. Harakat beruvchi
g‘altak
y eta kch ig ‘altak,
harakat oluvchi g‘altak
yetaklanuvchig'altak
deb
ataladi. Paydo bo'Iadigan ishqalanish kuchi tufayli yetakchi g‘altakning
aylanishidan yetaklanuvchi g‘altak harakatga keladi (8.4-rasm).
F riksion uzatm alardan sanoatning har xil sohalarida keng
foydalaniladi. Ular k o ‘pincha uzatish mashinalarida, payvandlash va
quyish mashinalarida, metall kesuvchi stanoklarda va boshqa sohalarda
ishlatiladi.
Friksion uzatmalar bir qancha afzalliklarga ega, ulaming asosiylari
quyidagilardan iborat:
- oddiy va shovqinsiz ishlaydi;
- g ‘altaklar bir m e’yorda aylanadi;
- tezlikni boshqarish mumkin;
- g‘altaklar bahosi qimmat turmaydi.
Shular bilan birga friksion uzatmalar quyidagi kamchiliklarga ega:
- val va podshipniklarda sezilarli darajada kuch tushadi;
- g ‘altaklaming ishchi yuzalari notekis yeyiladi.
8.4-rasm
180
Silindrik friksion uzatma.
Yetakchi va yetaklanuvchi vallarga ikkita
g'altak shponkalar vositasida 1-val podshipnigi qo‘zg‘almaydigan qilib
o ‘matilgan, 2-val podshipnigi esa valni uzatmaning markaziy chizig‘i
yo‘nalishi bo‘ylab o ‘mini o'zgartirishga imkon beradi. Agar yetakchi val
aylantirilsa, bu bilan birga yetaklanuvchi g ‘altak aylanadi (8.4-rasm,
a, g).
Yetakchi val podshipnigi prujina ta ’siri ostida b o ‘ladi. Bu bilan
g'altaklaming bir-biriga ishqalanishi qisish kuchi orqali ta’min etiladi.
Konussimon friksio n uzatma.
Bunday uzatma kesik konuslardan
iborat bo‘lib, ular umumiy yasovchi bo‘ylab tegib turadi. Konuslarning
o‘qlari bo‘ylab qisish ularning yasovchilari tegib turgan joyida ishqalanish
kuchi paydo bo‘ladi. Natijada, u yetaklanuvchi g‘altak va valni aylanishga
jalb etadi. Uzatmaning to‘g ‘ri ishlashi uchun g‘altaklaming o'qlarining
kesishish nuqtasi hisoblanadigan konuslarning umumiy kuchi bo‘lishi
kerak, y a’ni konuslarning umumiy kuchi, g ‘altaklaming o'qlarini kesishish
nuqtasi bo'Iishi lozim (8.4-rasm,
b,
v).
Variatorlar.
Bu shunday uzatmaki, uzatishlar sonini pog‘onasiz
bevosita ravon o ‘zgartirish mumkin. Variatorlar aylanish sirtining shakli
b o ‘yicha r o ‘parada b o ‘lgan (lobovoy),
konussimon, tortsevoy va boshqa xillarda
bo‘ladi.
Lobovoy variatorlar vintli presslarda
va asboblarda qo‘llaniladi. Bulardan eng
oddiysi yetakchi rolik k atta diskning
k o ‘ndalang yuzasiga dumalaydi va unga
aylanm a harakat beradi (8.5-rasm ,
a).
Harakatni teskari yo‘nalishida, ya’ni diskdan
rolikka berish mumkin. Rolikning aylanish
tezligini sozlash (regulirovka qilish) uchun
u disk bo ‘ у lab suriladi. Ancha murakkab
tekis variatorda ikki katta disk orasida
siljiydigan (suriladigan) rolik aylanadi (8.5-
rasm,
b).
Bitta disk yetakchi, ikkinchisi
yetaklanuvchi. Rolik oraliq zveno bo‘lib,
aylanishni uzatishga xizmat qiladi. U ikkala
disk b o ‘ylab suriladi, y a’ni biri diskning
8.5-rasm
markaziga yaqinlashsa, ikkinchisi diskning
181
n*arkazidan uzoqlashadi. Shuning uchun uzatishlar nisbati va aylanishlar
t&zligini ravon sozlash, bir diskli variatorga nisbatan tezroq va ancha keng
ctiegarada amalga oshiriladi.
Konuslari ikki yoqqa suriladigan variatorlar.
Bunday variatorlami
mashinasozlikda qo‘llash cheklangan. Konus disklar ikkita parallel /
v#
II
vallarda o‘rnatilgan. Disklar orasida p o ia t halqa qisib qo‘yilgan.
U yetakchi valdan yetaklanuvchi valga harakatni uzatadi. Uzatish sonini
c/zgartirish uchun bir jufit konuslami yaqinlashtirib, ikkinchi jufit konuslarni
u^oqlashtiradi yoki yaqinlashtiradi (8.6-rasm).
Kuchli uzatma
(yuqori tezlik)
a
..
*
Tasma
Kuchsiz uzatma
(tortishish kuchi katta)
Ponasimon tasmali variatorning ishlash prinsipi
8 .6 - ra s m
Torli variatorlar.
/ v a //vallarda ishchi sirti sferik bo‘lgan ikkita disk
o ‘matilgan (8.7-rasm). Aylanma harakat yetakchi valdan yetaklanuvchi
valga 2-2 o ‘qlarga erkin turgan ikkita oraliq roliklar (1-1) vositasida
uzatiladi. Torli variatorlar nihoyatda katta aniqlikda tayyorlanishni talab
qiladi.
182
Kuchsiz uzatma
(tortishish kuchi katta)
(M
Kuchli uzatma
(yuqori tezlik)
Ш
/уе Ш Ы
yttatewvchi \
Do'stlaringiz bilan baham: |
