A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

168

---

169

---

с)
7.33-rasm
170

---

7.4-jadval
Variant,
№
Parchin mix kallagining turi
Yarim yum a­
loq kallakli
parchin mix
Yashirin
kallakli
parchin mix
Yarim yashirin
kallakli
parchin mix
Konussimon
kallakli
parchin mix
List qalinligi
- 3
L ist qalinli­
g i - S
List qalinligi - S L ist qalinligi - S
1
6
2
1
3
8
4
9
5
10
6
11
7
12
8
13
9
7
10
8
11
9
12
10
13
11
14
12
15
13
16
12
17
8
18
9
19
10
20
11
21
12
22
13
23
11
24
7
25
9
26
6
27
7
28
8
29
13
30
10
171

---

Kavsharlash va yelimlash natijasida hosil qilingan birikmalardan xalq 
xo‘jaligining barcha sohalarida keng foydalaniladi. Masalan, radiotex- 
nikada, asbobsozlikda, elektronikada kavsharlab biriktirishdan samarali 
foydalaniladi.
Kavsharlangan birikmalar.
K avsharlash choklarining turlari, 
konstruktiv elementlari to‘g ‘risidagi m a’lumotlar GOST 19249-73 dan 
olinadi. Kavsharlangan birikmalaming shartli tasvirlarini chizmada 
bajarish qoidalari GOST 2.313-82 ga asosan bajariladi. Texnikada quyidagi 
kavsharlash usullari ishlatiladi.
1. Qizdirib kavsharlash (payalnik yordamida).
2. Gaz alangasi yordamida.
3. Lazer yordamida.
4. Elektron nurlari yordamida va hokazo.
Kavsharlangan birikmalarda chok o ‘m i 
2s
qalinlikda tutash chiziq 
bilan chiziladi. Boshqa birikmalardan farqini ko‘rsatish uchun chiqarish 
chizig‘iga yarim aylana shaklidagi « ( » belgi asosiy yo‘g ‘on tutash chiziq 
(s)ga teng qalinlikda qo‘yiladi (7.34-rasm, 
a).
7.3. Kavsharlangan va yelimlangan birikmalar
b.I
---------------
v)
7.34-rasm
Agar kavsharli chok detalni butun perimetri 
bo‘yicha bajarilgan b o isa , chiqarish chizig‘ining 
uchiga 3 yoki 5 mm diametrda aylana ingichka tu­
tash chiziqda chiziladi (7.34-rasm, 
b,
v). B a’zi may- 
donlarda chegaralangan choklami 
2s
yo‘g ‘onlikda- 
gi chiziqlarda tasvirlash mumkin (7.34-rasm, v).
Zaruriyat tug‘ilganda kavsharlangan birik­
malarda chok o ich am lari va detal yuzasining 
tozalik klassi qo‘yiladi (7.35-rasm).
7.35-rasm
172

---

Kavsharlangan birikmalarda ham choklar huddi payvand choklardagi 
kabi 
quyidagilarga bo‘linadi: 
uchma-uch
(7.36-rasm, 
a), ustma-ust
(7.36- 
rnsm, 
b),
burchakli (7.36-rasm, v), tavrli (7.36-rasm, 
g),
o‘zaro urinuvchi 
(7.36-rasm, 
d).
Л
a)
g)
7.37-rasm
K avsh arlan g an ch o k larn in g asosiy 
konstruktiv elementlariga chokning qalinligi 
(birikuvchi detallar orasidagi masofa), eni va 
uzunligi kiradi. Choklar harf va sondan iborat 
—
\Y
I 
4 ; bo‘lgan belgisi hamda kesimdagi o'lchamlari,
i j __ J \
h
chok uzunliklari bilan belgilanadi. Ya’ni
k a v sh a rla sh m o d d a la rin in g b e lg ila ri, 
tegishli texnik-normativ hujjatlarga muvofiq 
chizmaning texnik talabnomalarida keltiriladi. 
Masalan, uchma-uch chok PN-1, qalinligi
0,5 mm, eni 10 mm va chokning uzunligi 
150 mm b o ‘lsa, quyidagicha belgilanadi: 
P V -l
0,5x150 GOST 19249-73. B a’zida 
kavsharlangan chok turlari GOST 19249-73 ga muvofiq chiqarish chizig‘i 
tokchalarida ko‘rsatiladi. Bir xil markadagi kavsharlash moddalari bilan 
olingan choklarga bir xildagi tartib raqami beriladi va chiqarish chizig‘i 
ustiga hamda chizmaning texnik talablariga yozib qo‘yiladi (7.37-rasm). 
Bunda texnik talabga material quyidagicha yoziladi:
POS 40 G O ST
......
(Mo I), PMS 40 G O ST
......
(№2).
Yelimlangan birikmalar.
Sanoatda, mashinasozlikda, umuman, ishlab 
chiqarishda yupqa metallami, yog‘ochlami va plastmassa materiallardan 
qilingan detallarni o ‘zaro biriktirishda yelimlab biriktirishdan keng 
foydalaniladi. Yelimli birikmalarda yelimning turi va chokning qalinligi 
uning mustahkamlik darajasini belgilaydi. Agar ПЭФ-2/10 markali 
yelimdan foydalanilsa, choklar qalinligini 0,1-0,2 mm, БФ-2 va БФ-4 kabi 
yelimlar uchun choklar qalinligini 0,5-0,25 mm olish maqsadga muvofiq 
bo‘ladi.
173

---

Yelimli birikmada chokni boshqa turdagi birikmalardan farqlash 
uchun chiqarish chizig‘iga «К» belgi asosiy tutash chiziq qalinligida chizib 
qo‘yiladi (7.38-rasm, 
a).
Yelimli birikmada ham choklar yopiq chiziq 
bo‘yicha bajarilgan boisa, chiqarish chizig‘ining ikkinchi uchiga ingichka 
tutash chiziqda 3 yoki 5 mm diametrda aylana chiziladi (7.38-rasm, 
b,
v). 
Yelimlangan choklaming belgilanishiga misol: 
BF.IOT G OST2.2345-77.