A n V a r c h o r iy e V

Inson qalbi tanasiz, materiyasiz mavjud bo'ladigan sof, ma’naviy
shakl, materiyaga bog'liq bo'lmagan substansiyadir. Uning
o'lmasligi va yo'q bo'lib ketmasligi, shu bilan izohlanadi. Chunki
qalb substansiya bo'lgani uchun yo'qolmas, sof shakl bo'lgani
uchun buzilmasdir.
Inson axloqiy fazilatlari haqida fikr yuritgan Foma Akvinskiy
har bir kishi axloqiy faoliyatining asosini xohish-istak, erk
tashkil etmog'i darkor, deb hisoblaydi. Bu yerda Foma Akvin­
skiy Avgustin qarashlariga zid fikr yuritadi. Ezgulikka qaratilgan
inson faoliyatini qattiq hurmat qiladi. Uning fikriga ko'ra, ezgulik
to'rt ko'rinishda, chunonchi: donishmandlikda, jasurlikda,
mo'tadillikda va adolatparvarlikda namoyon bo'ladi. Shuningdek,
unga yana uchta xristianlikka xos fazilatlami: ishonch, umid va
muhabbatni qo'shib qo'yadi.
Foma Akvinskiyning ezgulik to'g'risidagi ta’limoti o'ta mu­
rakkab bo'lishi bilan birga, markaziy g'oyasi juda soddadir. Uning
e’tirof etishicha, insonda aqlning bo'lishi tabiiy bir hoi, shun­
day ekan, kimki aqlga qarshi chiqsa, o'sha kishi insonga ham
qarshi bo'ladi. Chunki aql erkdan ustun turadi, uni ulug'laydi
va boshqaradi. Xullas, Foma Akvinskiy erkka nisbatan aqlni
qadrlaydi, yuksaklikka ko'taradi.
Foma Akvinskiy jamiyat a’zolarining ma’naviy va ijtimoiy
muammolari haqida bosh qotiradi. Ushbu muammolarni Yunon
faylasuflariga o'xshab jamiyat va davlat doirasida o'rganadi.
Uning fikriga muvofiq, davlat barchaning farovonligi haqida
qayg'urishi uchun yashamog'i darkor. Lekin u jamiyatda mavjud
bo'lgan turli tabaqaga mansub kishilarning teng bo'lishiga mut-
laqo qarshi edi. Hamma Xudoga bo'ysunishi, barcha xristianlar
orzu qilgan ezgulikning asosini tashkil etmog'i lozim, degan