A n V a r c h o r iy e V

yatga ega ekanligi, inson kamolotida tabiiy-ijtimoiy muhit hal
qiluvchi omilligini tushuntirib berishga harakat qildilar.
Shuningdek, inson axloqining ijtimoiy maqomini (statusini)
yaratishga asos soldilar.
Qadimgi Hind va Xitoy faylasuflari, odamni inson darajasiga
ko'tarish jarayonini, asosan, aql imkoniyatlaridan foydalanib
tahlil qildilar. «Fikrlovchi mavjudot» — inson o'zining kundalik
amaliy faoliyatidan aqlan qoniqmas ekan, turgan gapki, qolgan
ishlaridan ham hech qachon qoniqish hosil qilmaydi. Aql im-

---

koniyatlariga asoslangan qadimgi Hind va Xitoy faylasuflari inson
hayotining ma’no va mazmunini boyitish uchun fuqarolar
tashvishlarini kamaytirish yo‘llarini izladilar. Eng muhimi, farovon
turmush qurishni orzu qildilar. Ana shunday hayotni barpo
etishda, asosan, insonning o‘zi mutasaddi ekanligini isbotlashga
urindilar. Shuning uchun ham insonni buyuk qadriyat, deb e’lon
qildilar.
Qadimgi Hind va Xitoy faylasuflari farovon turmushni ya-
ratish uchun odamlar orasidagi munosabatlarni o‘zgartirish
zarurligini alohida ta’kidladilar. 0 ‘sha munosabatlarga gumanistik
mazmun ato qildilar. Eng muhimi insonning o‘zini o‘zgartirish,
uning ruhiy-ma’naviy olamini takomillashtirishga e’tibomi qarat-
dilar.

---

2. QADIMGI ERON VA TURON
FALSAFASIDA INSON TASVIRI
Inson to'g'risidagi qarashlami eramizdan awalgi VII—VI asr-
larda O'rta va Yaqin Sharq mamlakatlari, xususan, Eron va
Turonda keng tarqalgan mifologik-diniy, diniy-falsafiy ta’limotlarda
yaqqol ko'rish mumkin. Ana shunday ta’limotlardan biri Zar-