A n V a r c h o r iy e V

qilishga, atrof-muhit musaffoligini ta’minlashga chorlaydi. Uning

---

tushuntirishicha, insoniylikning turli-tuman ko'rinishlarini o'zida
mujassamlashtirgan chinakam inson faqat o'zi uchun emas,
boshqalar uchun ham yashamog'i darkor. Insonning insoniyligi,
eng awalo, quyidagi talablarga javob bermog'i darkor. Chunon­
chi: a) o'zi erishishni orzu qilgan muvaffaqiyatlarga boshqalar
erishishi uchun har tomonlama ko'mak ber; b) o'zingning bo-
shingga tushishini istamagan kulfatlami boshqalarga ham ravo
ko'rma.
Konfutsiyning falsafiy ta’limotida odamning chinakam inson
darajasiga ko'tarilishida jamiyat, unda o'matilgan tartib-intizom
hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanligiga alohida e’tibor qaratiladi.
Shuning uchun ham yetuk inson jamiyatda mavjud bo'lgan tartib-
qoidalarni hurmat qilmog'i darkor. Jamiyatda insonparvarlikka
(jen) asoslangan barcha tartib-intizomlar osmondan tushgan,
unga hamma itoat qilishi shart. Barcha tartib-intizomlar, axloqiy
qoidalar, Konfutsiy qarashlarida — «Li» degan tushunchada o'z
ifodasini topgan. Jamiyatda «Li» bo'lmasa tartib-intizom ham
bo'lmaydi, tartib-intizom yo'q joyda esa rivojlanish bo'lmaydi,
degan fikr-mulohazalar Konfutsiy ta’limotida markaziy o'rinni
egallaydi. Konfutsiy ta’limotida ushbu g'oyalar jamiyatni boshqarib
turgan hukmdorlar uchun o'z hukmlarini so'zsiz bajartirish,
fuqarolarga tobelik ruhini singdirish, hech qanday e’tirozsiz
bo'ysunish kayfiyatini shakllantirish uchun qo'l kelganligini ham
unutmaslik lozim.
Г Jahon sivilizatsiyasi tarixida birinchilardan bo'lib xitoylik mu-
tafakkir Konfutsiy inson faoliyatini baholovchi mezonni yara-