A n V a r c h o r iy e V

tishga harakat qildi. Uning tushuntirishicha, odamlar o'rtasidagi
o'zaro munosabatlar tabiat qonunlariga asosan emas, balki al-
laqanday o'ziga xos qonuniyatlarga asosan sodir bo'ladi1.)
Kishilar faoliyatini to'g'ri baholamoq uchun, eng awalo,
o'sha faoliyatning sodir bo'lish sabablarini aniqlamoq zarur. Bir
ibora bilan aytganda, inson faoliyatiga baho berganda, uning
so'ziga, nutq irod qilishiga qarab emas, balki kundalik ishiga
qarab baholamoq zarur,2 degan xulosaga keladi.
Qadimgi Xitoy falsafasida inson to'g'risidagi falsafiy fikrlar
taraqqiyotiga munosib hissa qo'shgan ta’limotlardan yana biri
1 Q aran g : Д р е в н е к и т а й с к а я ф и л о с о ф и я . В д ву х т о м а х . Т о м 1. М ., 1972, 
2 8 1 -b e t.
2
Q arang: у ш а ер д а, 
143-bet.

---

moizmdir1. Moizm ta’limotining asoschisi Mo di (Mo-Szi)dir.
(Mo di eramizdan awalgi 480—400-yillarda yashagan.) U yarat-
gan inson to'g'risidagi falsafiy fikrlar asosida «umumiy, o‘zaro
muhabbat va manfaat» uyg'unligi haqidagi g‘oya yotadi. Moizm,
'Konfutsiy ta’limotidan farqli o‘laroq, adolat bilan manfaatni
yagona bir tugunga birlashtirishga harakat qildi. «Adolat — bu
foyda demakdir», deb tushuntirdi. Foyda, manfaat, moizmda
faqat kishi uchun emas, balki butun jamiyat, butun xalq uchun
xarakterli xususiyat ekanligini isbotlashga urinadi. Shuning uchun
ham, Moizm muxlislari «faoliyat» (vey) va axloqiy xulq-atvor,
xatti-harakat» (sin) tushunchalarini birini ikkinchisidan ajratdi-
lar. Ularning fikriga ko'ra axloq-odobning yagona mezoni —
ezgulikka qaratilgan xatti-harakatdir. Bunday xatti-harakat faqat
shaxsiy o‘mak ko‘rsatish orqali ro'yobga chiqadi. Ezgulikka qara­