A n V a r c h o r iy e V

yatning martabali kishilariga, donishmandlariga, olim-u fozil-
lariga hurmat-izzat bo'lmaydi. Eng muhimi o'z qadr-qimmatini
bilmaydi, hatto talonchilik qilishdan ham uyalmaydi. Shunday
qilib, Konfutsiy ta’limotida insonning shaxsiy, axloqiy xislatlari
chuqur ijtimoiy mazmunga ega bo'lgan me’yorga aylanadi.
Konfutsiyning e’tirof etishicha, «Himmatli zot» hasad bilan
shug'ullanmasligi, hasadgo'ylar davrasida bo'lmasligi, birovlarga
hasad bilan qaramasligi, o'zidan yuqori martabali kishilarga izzat-
ikromli, qo'l ostida ishlovchi fuqarolarga muruwatli, xalqni
boshqarishda adolatli, o'z hayotini garovga qo'yib bo'lsa-da,
to'g'rilikni himoya qilishi zarur^Jamiyatni, davlatni boshqaruvchi
oliy «Himmatli zot» biyron so'zli notiq yoki oliy himmatli
kishi bo'lmasligi mumkinf Chinakam «Himmatli zot» so'zi ishiga
mos tushmasa qattiq aziyat chekadi. Bunday kishilar hamisha
obro'li, dovruqli bo'laman, deb emas, balki o'zida bor im-
koniyatlami, qobiliyatlami to'la ro'yobga chiqara olmadim, deb
aziyat chekadilar.
Konfutsiyning fikriga ko'ra, «Himmatli zot» quyidagi to'qqiz

---

holatni o'zining amaliy faoliyatida muhim ahamiyatga ega, deb
qaramog‘i darkor. Chunonchi: qaraganda ko‘ra olishni (ko'rishni);
tinglaganda eshita olishni (eshitishni); birovlar bilan so‘zlashganda
chehrasida samimiyat, qiyofasida o'zgalarga ehtirom bo‘lishni;
nutqida sadoqat, ishida shinavandalik bo'lishini; shubhalanganda,
boshqalardan so'rashni; tutaqqan paytda oqibatni o‘ylashni; bir
narsani boshqalardan olayotganda uning qarz ekanligini tushu-
nib yetishni unutmasligi darkor. Mamlakatni boshqaiganda, beshta
go'zal usulga astoydil amal qilishni va to'rtta holatdan o'zini