A n V a r c h o r iy e V

Konfutsiy o'zidan meros qilib hech qanday asar qoldirgani
yo'q. U o'zining falsafiy qarashlarini og'zaki bayon qilgan.
1 
K o n fu tsiy e ra m iz d a n a w a lg i 551—4 7 9 -y illard a yashagan. K onfutsiy n o m i «Кип» 
va « F u tsizm » s o ‘zla ri aso sid a vujudga k elgan. H o z irg i z a m o n q o id ala rig a aso san
ta h lil qilsak, «К оп» fam iliy asin i b ild irsa , «fu» s o ‘zi faylasuf, «szi» o 'q itu v c h i, 
u sto z , m u allim m a ’no sin i an g la tad i. X ito y lik lar u n i « K unsizm », y a ’ni « F a y lasu f 
u sto z К ип» d eb ata sh g a n .

---

Konfutsiy vafotidan so‘ng uning shogirdlari ustoz suhbatlarini
to‘plab, «Lunyun» nomi bilan alohida traktat etib rasmiylash-
tirganlar1.
Konfutsiy xitoyliklarni ajdodlaridan qolgan buyuk madaniy-
ma’naviy meros uch buyuk kitobda: «Ashulalar kitobi»,
«O'zgarish kitobi», «Tarix kitobi»da bayon qilingan qoidalarga
amal qilishga chorlagan. O'sha kitoblarda bayon qilingan qoi-
dalarni o'tmish bilan bugunni, ajdodlar bilan avlodlami, in­
son bilan osmonni bog'lovchi yirik ruhiy-ma’naviy qudrat, deb
hisoblagan. Shuning uchun ham xitoylik mutafakkir: «Men faqat
uzataman, lekin bunyod etmayman; men o'tmishga ishonaman
va uni sevaman»2; deb aytgan edi.
Konfutsiy ham o'z o‘tmishdoshlarining olam va odam
to'g'risidagi fikr-mulohazalarini davom ettirib, osmon — bu
tabiat, xudo va insondir, deb tushuntirdi. Osmon ularga kuch
va aql ato etgan. Shuning uchun ham inson o‘z ixtiyori bilan
harakat qilolmaydi, o‘zini-o‘zi yarata olmaydi. Chinakam inson
o‘z faoliyatining osmon bilan bog'liqligi uchun o‘z taqdiridan
hamjsha minnatdor bo‘lmog‘i kerak.
Vkonfutsiyning fikriga ko‘ra, osmon va yerda tug'ilganlar ichida