A n V a r c h o r iy e V

yorug' dunyoning to'rt tomoni, qonidan daryolar, terlaridan
yomg'ir va shudring, ko'zining yarqirashidan yashin paydo
bo'lgan emish1. Cheksiz bo'shliqlardan iborat bo'lgan olam uning
qudratli zarbasidan yer va osmonga boiinib ketibdi. O'zining
sehrli kuch-qudrati bilan olamda tartib-intizom o'matgan Odam­
ato — Pangodan odamzot bir umrga qarzdor emish.
^Dastlabki odam bolasining vujudga kelishi, uning inson dara­
jasiga ko'tarilishi haqidagi fikr-mulohazalar uzluksiz o'zgarib bor-
gan. Chunonchi, qadimgi «Ashulalar kitobi» («She’rlar
to‘plami»)da aytilishicha, odamni («Туап») osmon yaratgan
emishj Osmon eng umumiy yaratuvchi, buyuk boshqaruvchi
bo'lganligi uchun ham odam degan zotni yaratdi va unga hayot
ngi Xitoy manbalaridan biri «O'zgarish kitobi»da bayon
qilinishicha, odam olam bilan bevosita bog'liq. Olamni olam
qilib ushlab turgan o'nta asosiy ustun bor. Butun olam o'nta
ustun: yan, in, osmon, yer, inson, olov, suv, metall, yog'och,
urug'larga tayanib turadi. O'sha ustunlaming mustahkamligi in­
son va uning amaliy faoliyati bilan bog'liq. Inson faoliyati esa
dunyoqarash bilan aloqador.i Osmon, yer va inson dunyoqa-
rashning asosiy elementlari emish. Ko'rinib turibdiki, qadimgi
Xitoy manbalarida inson, osmon, yer orasida o'zaro aloqadorlik
mavjudligi e’tirof etiladi.
Qadimgi Xitoy manbalarida ta’kidlanishicha, odamzot hayo­
tida kosmos bilan oqilona munosabatda bo'lish hal qiluvchi ahami­
yatga egadir. O'sha uyg'unlashuv (garmoniya) insonning xulq-
atvorida, xatti-harakatida, rasm-rusumlari, urf-odatlari, taom-
larida yaqqol namoyon bo'ladi. Inson xatti-harakatida yaxshilik va
yomonlikning vujudga kelishi uchun turtki beradi. Yomonlik kos­