A n V a r c h o r iy e V

xos o 'm i bor ekanligini ta ’kidlam aslik n od on lik bo'lur edi. X uddi
shu davrga k elib m u su lm on falsafasida o'rta a sm in g teo tsen trik
tasaw u rlariga zid b o'lg a n yangi g u m an istik fik r-m u loh a zala r v u ­
judga keldi. E nd ilik d a m u su lm on faylasuflari in son b o rlig 'i, a y ­
n iqsa, u nin g xu lq -atvorid a so d ir b o'layo tga n o 'zgarish lar jara­
y o n in i o'rg an ish ga e ’tiborni qaratdilar. B unday h o la tn i M o v a ­
rounnahr, X u roson , eronlik faylasuflar, xususan, so'fiy (bu haqida
b iz k eyin roq b atafsil to 'x ta la m iz ) u sto zla r asarlarida yaq qol
k o'rish im iz m u m k in .
In so n n in g o 'z ixtiyori o 'z in in g q o'lid am i? In so n o 'z x u lq -
Pahlavon Mahmud.
Rubbiyat. Toshkent, 1962, 38-bet.

---

atvorini b elgilash d a erkinm i? d egan savollarga A m ir T em u r sa-
royining m ashhur olim laridan biri S a ’did d in T a fta z o n iy 1 o 'zin in g
«Taxzib a l-m a n tiq val-k alom » asarida javob berishga harakat q i­
ladi. U n in g fikriga ko'ra, b orliqn ing yaratuvchisi b o 'lg a n O lloh
od am larn i h am ish a turli yom on liklard an o'zla rin i tiyib yurishga
ch orlayd i. Y o m o n qiliqlar inson tabiatidan kelib ch iq m a y d i,
balki ularni sinab ko'rish u ch u n yaratilgan. X u d o o 'z b andala-
riga o'zla rin i sinab ko'rish u ch u n ikki y o 'ln i « ta k lif etadi».
B irinchi yo 'l xayrli, ezgulik ishlar bilan sh u g 'u lla n u vch i sharaf-
li 
y o 'l 
b o 'ls a , 
ik k in c h is i 
n o m a q b u l 
m a s h g 'u lo tla r to m o n
b o sh lo v ch i yo'ldir. Q aysi y o 'ln i tanlash in so n n in g o 'z q o 'lid a ,