A n V a r c h o r iy e V

m a ’naviy, b oshq asi jism o n iy , o x ir-o q ib a td a unisi h am , b u n isi
h am yagon a borliqqa va yag on a ild izga borib taq aladi»1. X u d di
o 'sh a oxirgi yagon a su bstansiya u niversum nin g eng chuqurdagi
ibtidosidir.

---

N a tu rfllo so fiy a va k o sm o lo g iy a so h a sid a B ru no bir q ator
g ‘oyalarn i ilgari surdiki, ular to 'la lig ic h a o'rta asr te o lo g iy a si
va sxolastik asi p rinsip lariga zid ed i. X u d di o 'sh a g'oy alar u ni
yeretik (b id ’at)lik d a ayblash u ch u n in k vizitsiyaga yirik dastak
b o 'ld i. B ru no k o in o t va tab iat ch e k siz -c h e g a r a siz , u n in g na
b o sh i, na oxiri bor, d egan fik r-m u lo h a za la rin i isb otlash u ch u n
X u d o n in g ch ek siz qudratga ega ek a n lig i, sh u n in g u ch u n h am
u h ech q a ch o n ch egarasi, oxiri b or narsalarni yaratm aydi,
d egan argu m entdan o 'rin li foyd a la n d i. L ekin k o in o t va ta b i­
a tn in g ch ek sizlig in i isb otlash u ch u n k eltirilgan en g m u h im
argu m en t, 
B ru n on in g tu sh u n tir ish ic h a , ilo h iy qudrat em a s,
balki o 'sh a za m o n astron om iya va fizikasida qilingan en g yangi
kashfiyotlardir, birinchi navbatda, N ik o la y K uzanskiy va N ik o lay
K opern ik ta ’lim otlarid ir.
Bruno k oin otd a mavjud b o 'lg a n turli sayyoralar, h a tto o s ­
m on yoritgichlari orasida ham o'zaro aloqadorlik va o'zaro ta ’sir
borligini isbotlab berishga urindi. K opernik qarashlarini davom
ettirib, har qanday osm on yoritgichini o 'zich a alohida bir m utlaq
m arkaz d eyish m um kin. Bu m arkaz h am m a joy d a b o'lish i h am ,
o 'z navbatida, h ech qayerda b o 'lm a slig i h am m um kin. K o in ot