A n V a r c h o r iy e V

surdi. Ik kinchidan, Bruno tabiatning h am , X u d on in g ham o 'zig a
xo s, o 'zig a m o s ib tid osi bor, lek in sh u n d ay b o'lish iga qaram as-
d an X u d o b ilan tabiat orasida o 'x sh a sh lik , uyqashlik alom atlari
m avjud, deb tushuntiradi. U n in g fikriga ko'ra, h am isha h o zir-
javob, ch ek siz-c h e g a ra siz im k oniyatlarga ega b o'lga n X u d o n in g
bir b utun , yaxlit b o 'lib tovlan ib , 
tu rlich a jilo la n ib tu rish in i
im k o n iy a ti ch egaralan m agan universum ga tenglashtirish m u m k in
b o'lad i. X uddi sh u n in g u ch u n h am X u d o im koniyatlari c h e k -
lanm agan yaxlit k o'rin ish d a n a m o y o n b o 'lad i. B unday fik r-m u -
loh azalar B runo p an teizm i n atu rfilosofik xarakterda ek an ligid an
d alolat beradi. U c h in c h id a n , q adim gi za m o n Y evropa falsafasi
n am oyan d alarin in g (P arm en id , 
E m p ed o k l, 
D em o k rit, Epikur,
Lukretsiy) m u lohazalari, sh u n in gd ek , tab iatsh un oslik soh asid agi
yangi kashfiyotlar ta ’sirida B runo X u d on i nafaqat tabiatga, balki
m ateriyaga tenglashtiradi. B un d ay h olat uning p an teizm i tab ia t-

---

sh u n oslik yutuqlari bilan u yg‘unlashib ketganligidan d alolat b e ­
radi.
X u d on in g tabiat va m ateriyaga yaq in lash ish i nuqtayi n azari-
dan fik r-m u loh aza yuritgan Jordano B runo falsafaning en g d o l-
zarb m uam m olaridan biri — substansiya m uam m osin i hal q ilish ­
ga kirishadi. U n in g e ’tir o f etish ich a, substansiya m oddiylikni ifo -
dalaydi, m ateriyaning dastlabki ko'rinishi sifatida nam oyon bo'ladi.
M ateriyani aristotelch a sxolastik talq in qilishdan farqli o'laroq ,