A n V a r c h o r iy e V

qadimgi zamon antropologizmi bilan o‘rta asr antropologizmi
o‘rtasidagi asosiy farqni ifodalaydi.
Qadimgi zamon faylasuflari, inson koinotning bir bo'lagi
deb qaragan bo‘lsalar, o‘rta asr insonshunos faylasuflari inson
bilan koinot o'rtasida o‘tib bo'lmas to'siq bor, deb hisobladilar.
1. XRISTIAN FALSAFASIDA INSON TAVSIFI
Xristian falsafasi insonda Xudoga o'xshash fazilatlar, xislat­
lar mavjud ekanligini birinchilardan bo'lib isbotlashga harakat
qildi. Xususan, xristian cherkovining buyuk namoyandalaridan
biri Grigoriy Nisskiyning tushuntirishicha, Xudo podshohdir,
butun koinotni, jamiki mavjudotning egasidir. Xudoning insonni
yaratishdan muddaosi, uni butun olamning xo'jayini, chinakam
podshoh qilish edi. Podshoh bo'lish uchun esa, ikki narsa
zarur: birinchidan, erkinlik, tashqi ta’sirdan xolis bo'lish, ya’ni
mustaqillik; ikkinchidan podshohlik qilish uchun zarur bo'lgan
xislatlarning mavjud bo'lishi. Shuning uchun Xudo insonga aql-
idrok va erk ato etgan, yaxshilik va yomonlikning farqiga borish
uchun fikrlash qobiliyatini bergan. Xuddi shuning o'zi inson­
ning mohiyatini, unda Xudo obrazini mavjudligini tasdiqlaydi.
Insonning olamga podshohlik qilishi, tabiat ustidan hukmron
bo'lishini ta’minlash uchun unga tabiat bilan aloqa qiluvchi
a’zo — tana bilan hayvoniy jon ulashgan.
Xudoning inson qiyofasida namoyon bo'lish g'oyasi, na-
faqat qadimgi Yunon madaniyatida, balki yakka xudolikka aso­
slangan dinlar — iudaizm va islomda ham yo'q edi. Faqat
xristian dinida boshqa dinlardan farqli o'laroq, unda xudo inson
qiyofasida gavdalanadi. Xristianlikkacha hech qayerda, hech
qachon Xudo bilan inson qiyofasi bir-biriga o'xshaydi, deb
tasvirlanmagan. Bu ikki asos: inson va Xudo hech qachon bir-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---