A n V a r c h o r iy e V

(m ulk ) va ruhiy (m alok u t) o la m n i yaratish m aqsadida o ‘sha
yagona javohirga nazar tashladi. T angrining nazari tu sh ish i bilan
javohir qaynab eriy boshladi va k o ‘pirdi. Erib, k o ‘pirib ch iq q an
k o‘pik q iyom idan turli darajadagi ruhlam i yaratgan b o ‘lsa, qolgan
quyqasidan olam n i yaratdi. M od d iy va ruhiy olam biri ikkinchisi
bilan bog'liq. Biri ikkinchisiga ta’sir o'tkazib turadi. Lekin m oddiy,
y a ’ni m ulk o la m in in g ham , ruhiy, y a ’ni m alokut o la m in in g
ham o 'ziga x o s xususiyatlari mavjud. Jum ladan, ruh h ech q a­
ch on bo'laklarga bo'linm aydi, ya’ni maydalanm aydi. M oddiy olam
esa m aydalanadi.
A zizid d in N asafiyn in g tu sh u n tirish ich a, inson tabiatida X u ­
d onin g ixtiyorisiz hech qanday o'zgarish sodir b o'lm aydi. O d a m ­
lar va ularda mavjud b o'lgan fazilatlar, xislatlar X u d o n in g karo-
m ati bilan sod ir b o'lgan. K ishilar q iyofasidagi jam i o'zgarish lar
ruhlar darajasining in ’ikosidir. M a b o d o , inson d a m avjud x isla t­
lar, fazilatlar n isb iy b o'lgan d a ed i, unda har bir kishi o 'z i
istagan m aq om ga ko'tarilardi. Birov avliyo, yoki am b iyo, yan a
kim dir p ayg'am b ar yoki 
Rasul 
m aq om ig a sa zo v o r b o 'lard i.
Afsuski, in son bunday m aq om larn i o 'z in in g sa ’y-h arak ati, fi-
d oyiligi bilan egallay olm ayd i. B un d ay m aqom lar faqat O llo h ­
n in g o 'z i lo z im ko'rgan kishilarga nasib etadi.
Insonning ruhiy olam ida bo'ladigan o'zgarishlarda ham m e ’yor
borligiga e ’tiborni qaratgan. N asafiy inson taqdiri azalni o'zgartira
o lm ayd i, ch u n k i inson ruhi a w a ld a n mavjud b o'lad i, deb h iso b ­
laydi. R uhlar bu dunyoga keladilar, am m o ular o 'z so'zlarid a,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---