Konfutsiy izdoshlari
Men-szi -
Konfutsiy nevarasining shogirdi. 372-289-yillarda
yashagan. Uning qarashlarining yangiligi shundaki, osmon irodasining
xalq irodasida aks etishini ta’kidlaydi. Iroda (ixtiyor erkinligi) - bu eng
asosiy si: “Irodani mustahkamlang va siga xaosni olib kirmang” . Inson
tug‘ilishiga ko‘ra - bag‘rikeng. “Inson tabiatan ezgulikka intiladi”. Bir
xil odamlar aqlini, boshqalari - muskulini o ‘ynatadi. Aqlini ishga solgan
odam boshqalami boshqaradi”63.
Konfutsiyning yana bir izdoshi
Syun-szi
inson tabiati to‘g‘risida
gapirar ekan, uning ba’zi xislatlarini instinktlar bilan bog‘lab
tushuntiradi. Xususan, u yozadi: “Men aytaman, har bir inson foyda
orttirish instinkti bilan tug‘iladi. Foyda ko‘rish va riyokorlikka intilish -
insonning tug‘ma sifatlari”64.
63 А нтология мировой ф илософ ии. 1.1. Ф илософ ия древности и средневековья.
4 . 1 . -М .: М ы сль, 1969. С.193.
64 А нтология м ировой ф илософ ии. Т.1. Ф илософ ия древности и средневековья
4 . 1 . -М .: М ы сль, 1969. С.207.
54
M oizm ta ’lim otining asoschisi M o-szi bo‘lib, u Konfutsiy vafot
etgan yili tu g ‘ilgan va eram izga qadar 400-yilda o ‘lgan.
Mo-szi
K onfutsiyning birinchi opponentidir.
Uning fikricha,
konfutsiychilar falsafasining prinsiplari Osmon osti xoqonligini to ‘rt y o ‘l
bilan buzadilar: 1) konfutsiychilar xudolar va ruhlarga ishonishmaydi,
“shuning
uchun
ham
xudolar
va
ruhlar
g ‘azablanishadi’';
2)
konfutsiychilar ota-onalari
vafot etganda ko‘mish
bilan bog‘liq
murakkab m arosim larni ado etadilar va uch yillik motam tutadilar, bu
xalq boyligi v a kuchlarini talon-taroj qiladi; 3) konfutsiychilar musiqaga
katta e ’tibor qaratishadi, bu ham yuqorida aytilgan natijaga olib keladi;
4) konfutsiychilar taqdim ing avvaldan belgilab q o ‘yilishiga ishonishadi,
bu
xalqni
taqdirga
b o ‘ysunishga
va
yalqovlikka
undaydi.
“K onfutsiychilikka qarshi” deb nom langan boshqa bobda esa, shunday
deyiladi: “Hatto uzoq um r ko'radiganlar ham konfutsiychilar ta ’limotiga
ergashish uchun zarur b o ‘lgan bilim larga ega bo'iolm aydilar. Hatto
yoshlik j o ‘shqiniga ega boMganlar ham barcha m ajburiy amallam i
bajarishga qurbi yetm aydi. Hatto katta boylik yiqqanlar ham m usiqaga
etisha olm aydilar. Ular (konfutsiychilar) buzuq san ’atiar go‘zalligini
u lu g ‘laydilar va bu bilan hukmdorlarni boshqa y o ‘lga boshlaydilar.
Ularning ta ’limoti davr ruhiga mos kelmaydi v a kishilarni tarbiyalay
olm aydi”65.
K o ‘rinib turibdiki, tanqid konfutsiychilar va m oistlarning turlicha
ijtimoiy kelib chiqishga egaligini nam oyish qiladi
Osmon va uning irodasi.
Osmon - davlat boshqaruvchisi uchun
namuna. “Osm on katta xoqonlikning kichik xoqonlikga hujum qilishini,
kuchlining kuchsizni, ayyor kishining soddadilni, taniqli odam ning
taniqli
emasni
talon-taroj
oMinishini
xohlam aydi”6'1.
K onfutsiyaychilardan farqli o ‘laroq, m oistlar taqdim ing avvaldan
belgilab qo ‘yilishini inkor etadilar va osmon hech narsani avvaldan
belgilab qo ‘ym aydi, deb ta ’kidlaydilar.
M ehr-m uhabbat
deganda, M o-szi, K onfutsiydan farqli o'laroq,
yaqinlarga m ehribonlik k o ‘rsatishni emas, balki uzoq qarindoshlarga
hurm at k o ‘rsatishni yoqlaydi. Uningcha,
xalq -
buyuk qadriyat.
M oistlar boshqaruvning yangi vositalarini q o ‘llash zarurligini
aytishadi: davlat rahbarlari donishm andlam i, olim -u fuzalolam i hurm at
°‘ Fung, Y u-Lan. A Short H istory o f C hinese P hilosophy (ed. D erk Bodde). N ew
Y orlcM acm illati, 2001. P .55-56.
66
А нтология
м ировой
философ ии.
ГЛ.
Ф илософия
древн ости
и
средн евековья.4 . 1 . —М.: М ысль. 1969. С .202.
55
qilishi, boshqaruv ishlariga layoqati bo ‘lgan kishilam i jalb qilishi kerak.
Qonun -
boshqaruvning yordam chi vositasi, qonunlar osm on irodasi
bilan m uvofiqlashtirilishi kerak, y a’ni yalpi umumiy m ehr-m uhabbatga
xizm at qilishi zarur.
M oizm da xalq bilimi haqiqat mezoni deb e ’tiro f etiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |