Noborliq - barcha narsalar substansiyasi, ular doim o noborliqqa
qaytib turadi. Qaytish - narsalar dunyosidagi yagona doimiy: dunyoda
turli-tum an narsa k o ‘p, lekin barchasi boshlang‘ich asosga qaytadi.
B oshlang‘ich
asosga qaytish sokinlik, sokinlik deb m ohiyatga qaytishga
aytiladi. M ohiyatga qaytish doimiy deyiladi.
“ Barcha m avjudotlar in va yanni o ‘zida gavdalantiradi, si bilan
to ‘ldiriladi va uyg‘unlik hosil qiladi” . “Dao va de haqida” kitobida
quydagilar bitilgan: “Dao (narsalam i) yaratadi (tug‘adi), de ularni
oziqlantiradi”70
Daosizm
gnoseologiyasi
ontologiyaga b o ‘ysundirilgan.
Ikkita
“dao”ga bilim ning ikki turi mos keladi. Nom siz dao bilimi m istikaga
boy, chunki u jim turishdan iborat, axir bilgan kishi
hech narsa dem aydi-
ku! (faqat ehtiroslardan ozod b o ’lgan kishilargina daoning ajoyib sirini
k o ‘ra oladi, ehtirosga ega kishi esa, daoni faqat oxirgi shaklida k o ‘radi).
Oxirgi shakldagi dao bu nom ga ega daoga bevosita tayanadigan narsalar
dunyosi.
Bilishning ikki turi o 'zaro bog'liq: osmon tagida boshlang‘ich asos
bor va u osm on osti onasidir. A gar onani bilishga erishilsa, uning
bolalarini ham bilish mumkin b o ‘ladi va, aksincha, bolalari m a’lum
boMsa, unda qaytadan ulam ing onasini eslash mumkin. Bu - eng yuqori
bilim.
D aoslarning axloqiy ideali.
Shenjen’ (yetuk donishm and) —
daoslam ing axloqiy ideali bo ‘ lib, u konfutsiychilam ing ideali - “yaxshi
erkak” (S zyun’-szi)ka qaram a-qarshi qo ‘yiladi. D aoslar kontutsiychilar
axloqiy
qadriyatlarini:
insonni
sevish,
adolat,
donishm andlik,
farzandning
otaga hurmati, ota m ehri kabilam i rad etadilar. Oliy daoli
odam , y a’ni Shin-jin xayrli ishlam i qilishga intilm aydi, shuning uchun u
fozildir. U nom siz “dao”ga o ‘xshaydi. Uning asosiy sifati-faoliyatsizlik,
axir oliy daoli odam faol emas-ku; u dao singari kurashm aydi, lekin
g ‘olib kela oladi.
Faol b o ‘lm aslik prinsipini daoslar
boshqaruv konsepsiyasining
asosiga q o ‘yadilar. Yetuk donishm and boshqaruvchi barchaga o‘zining
tabiiy y o ‘li bilan - dao bilan yurishga im kon beradi. U hech narsaga
aralashm aydi, daoga xalaqit berm aydi. Shuning uchun ham eng yaxshi
xoqon xalq faqat uning mavjud ekanligina biladigan xoqondir. Hukum at
tinch b o ‘lsa, xalq soddadil bo‘ladi. H ukum at faoliyat ko'rsatsa, xalq
baxtsiz b o ‘ladi.
70 0 ‘sha asar: B .182.
57
Haqiqiy hukm dor, “dao”ga taqlid qil^ani holda, ham m aning oldida
yuradi va o ‘zini hammadan pastga qo'yadi \
D aoslarning
ijtimoiy
ideali.
D aoslar
“dao”ning
mohiyatini
madaniyatdan yiroqda turishda deb biladilar.
Qadim da “dao”ga
ergashgan odam lar xalqqa m a’rifat nurini sochmaganlar. Xalq bilimdon
bo‘lsa, uni boshqarish qiyin. A na shuning uchun ham xalqni bilim
yordam ida boshqarish m am lakatni baxtsizlikka olib keladi.
Ana shuning
uchun ham ibtidoiy davrga qaytish zarurligi uqtiriladi.
D aoslar fikricha, davlat kichik va kam sonli aholiga ega bo'lishi
kerak; odam lar bir joydan boshqa joyga k o ‘chib yurm asligi kerak. Hech
kim boshqa davlatga borishi kerak emas. Q o‘shni davlatlar faqat bir-
biriga razm solib turishsin, o ‘zaro tovuqlar qichqirishi va itlar uvlashini
eshitib tursinlar; insonlar qarib-chirib o ‘lguncha bir-biriga borib
kelm asinlar. Bunday davlatlarda xalq yeydigan taom mazali,
kiyimi
chiroyli, uy-joyi qulay, hayoti mazmunlidir.
“D ao” y o ‘Ii - tinchlik y o ‘li. “Yaxshi qo ‘shin - baxtsizlikni keltirib
chiqaruvchi vosita” . “G ‘alaba nashidasini surish — bu odamlarni
o ‘ldirish-dan quvonish dem akdir”72.
Yuqoridagilardan m a’lum bo‘ladiki, daosizm da qonuniyat tarzida
tushunilgan dao olam ning birlamchi asosi, substansiyadir. K onfutsiylar
va moizm tarafdorlari uchun birlam chi bo ‘lgan osmon, daoslar uchun
ikkilam chidir (daoga
nisbatan,
albatta).
Y er osm onga
nisbatan
ikkilamchi. Inson yerga nisbatan ikkilamchi. Shunday qilib, “inson yer
qonunlariga, yer osmon qonunlariga, osmon “dao” qonunlariga, dao esa,
o 'z - o '/ig a b o ‘ysunadi”7\ Y etuk donishm andning daosi - bu kurashsiz,
am mo qonunga b o ‘ysinuvchi amaldir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
