A. M. Karimova, D. M. Malikova pul va banklar

Birinchidan, ushbu organlar oʻz nomlanishi jihatidan turli davlatlarda turlichadir. Masalan, Amerika Qoʻshma Shtatlarida Federal Rezerv Tizimi, Germaniya va Qozokistonda Milliy bank, Xitoyda xalq banki, Angliyada Angliya banki, Oʻzbekiston va Rossiyada esa, Markaziy bank deb nomlanadi. Ularni qanday nomlanishidan qattiy nazar, hammalari Markaziy bank hisoblanadilar. Bu banklar deyarli barcha davlatdarda milliylashtirilgan va ular davlat mulki hisoblanadi.
Ikkinchidan, ushbu organlar monetar siyosatni olib borishdagi vakolat doirasiga koʻra farqlanadi. Markaziy banklarning monetar sohadagi vakolatlari uning iqtisodiyotdagi rolini belgilab beradi.
Keyingi yillarda Markaziy bankning iqtisodiyotdagi oʻrni va ahamiyati hamda uni mamlakat hududida boʻlayotgan iqtisodiy jarayonlarni tartibga solishdagi roli hamda munozarali baxslar bir necha martaba oʻzining rivojlanish yoʻnalishlarini oʻzgartirdi va buning oqibatida iqtisodiyotdagi bank tizimining birinchi pog‘onasida real oʻzgarishlar boʻlishiga sabab boʻldi, bu esa birinchi navbatda davlat boshqaruv organlariga boʻlgan munosabatlarda namayon boʻldi. Bu muammoni tahlil etishda asosiy jihat mamlakat Markaziy bank siyosatining davlat iqtisodiy siyosati yoʻnalishiga tobeyligi, ya’ni, aniqrog‘i bu tobelikning darajasiga bog‘liq. Qachonki mamlakat Markaziy bank siyosati mamlakat iqtisodiyotini tartibga solish siyosati bilan chambarchas bog‘liq boʻlsa, bunday bog‘liqlikni samarali, deb hisoblash mumkin. Lekin, shu narsa katta ahamiyatga egaki, bu ittifoq Markaziy bank tomonidan qanchalik ixtiyoriy ravishda tuzilgan va u kimga hisobdor va bank tizimida pul kredit siyosatini tartibga solishdagi usullarni va yoʻnalishlarni tanlashda hamda qonun boʻyicha Markaziy bank mustaqilligi darajasi va bunga haqiqatda erishilganligiga ahamiyat berish lozim.


§15.2.Xorijiy davlatlarda markaziy bankning mustaqilligini belgilovchi indekslar. Ularga qiyosiy tavsif
Barcha mamlakatlarning Markaziy banklarining faoliyati Markaziy bank toʻg‘risidagi qonun bilan tartibga solinadi. Qonunda Markaziy bank faoliyatining barcha jihatlari oʻz aksini topgan boʻlishi kerak.
Chunki, Markaziy bank uchun hukumatning boshqa qonun hujjatlari “Markaziy bank faoliyati toʻg‘risida”gi qonun oldida ustvor emas.
Markaziy bankning siyosiy ustvorligini koʻrsatuvchi yana bir omil, uning qonunda koʻrsatilgan faoliyati darajasi va maqsadlari hisoblanadi. Bu omil bir tomondan, Markaziy bank faoliyatini erkiniligiga chegara qoʻysa, boshqa tomondan, uning qonunda koʻrsatilgan vakolatlarni aniqlaydi.
Koʻpgina iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar (Germaniya, Shvetsariya, Fransiya, Yaponiya, Daniya, Avstriya)da Markaziy bankning faoliyat doirasi va asosiy maqsadlari Konstitutsiyada va Markaziy bank haqidagi Qonun hamda shu kabi boshqa banklar faoliyati haqidagi qonunchilikda oʻz Nemis Federal bankning asosiy maqsad va vazifalari doirasi mamlakat Konstitutsiyasida aniq belgilab qoʻyilgan. Bu milliy davlatning barqarorligini ta’minlash kafolatidir.