A. M. Butlerov (1828-1886) o‘zining «Organik kimyoni to‘liq o‘rganishga kirish» degan kitobi va 1861- yili organik moddalarning kimyoviy tuzilish nazariyasini yaratish bilan organik kimyo fanining rivojlanishiga kat

Haroratning ta’siri. Reaksiya tezligining haroratga bog‘liqligi Vant-Goff qoidasi bilan aniqlanadi. Bu qoidaga muvofiq
harorat har 10° ga ko‘tarilganda ko‘pchilik reaksiyalarning
tezligi 2—4 marotaba ortadi. Bu bog‘liqlikni matematik usulda
ushbu nisbat bilan ifodalash mumkin:
Bunda — tegishlicha boshlang‘ich (t1) va oxirgi (t2)
haroratlarda reaksiya tezligi, g — reaksiya tezligining harorat
koeffitsiyenti, g reaksiyaga kirishuvchi moddalarning harorati
10 °C ko‘tarilganda reaksiyaning tezligi necha marta ortishini
ko‘rsatadi.
Juda katta molekulalar, masalan, oqsil molekulalari qatnashadigan biokimyoviy reaksiyalarda harorat koeffitsiyenti
juda katta bo‘ladi. Masalan, tuxum albuminining denaturatsiyasida (tuxum pishirish paytida kechadigan jarayon)
haroratni har 10°C ga oshirganda reaksiya tezligi 50 marta
ortadi. A’zolarda haroratning ozgina o‘zgarishi biokimyoviy
jarayonlarni keskin o‘zgartirib yuboradi.
Aktivlanish energiyasi. Harorat o‘zgarganida reaksiya
tezligining tez o‘zgarishini aktivlanish nazariyasi tushuntirib
beradi. Bu nazariyaga muvofiq, ushbu reaksiyani amalga
oshirishga yetarli energiyasi bor aktiv molekulalar (zarrachalar)gina kimyoviy reaksiyaga kirishadi. Aktivmas zarrachalarga
zaruriy qo‘shimcha energiya berish yo‘li bilan ularni aktiv
zarrachalarga aylantirish mumkin — bu jarayon aktivlanish
deyiladi. Aktivlanishning usullaridan biri haroratni oshirish,
harorat ko‘tarilganda aktiv zarrachalar soni ko‘payadi, shu
tufayli reaksiya tezligi ham keskin ortadi.
Reaksiyaga kirishadigan moddalar molekulalarini (zarrachalarini) aktiv zarrachalarga aylantirish uchun ularga berilishi lozim bo‘lgan energiya aktivlanish energiyasi deyiladi.
Aktivlanish energiyasi reaksiyaga kirishayotgan moddalarning tabiatiga bog‘liq va har bir reaksiyaning xarakteristikasi
hisoblanadi. Uning qiymati qanchalik kichik bo‘lsa, reaksiyaning tezligi shuncha katta bo‘ladi va, aksincha. Bu energiya
tajriba yo‘li bilan aniqlanadi va Ea harfi bilan belgilanadi va
odatda, kJ/mol da ifodalanadi. Masalan, vodorod bilan
yodning birikishi uchun (H2 + I2 = 2HI) Ea = 167,4 kJ/mol
energiya kerak.