A. M. Butlerov (1828-1886) o‘zining «Organik kimyoni to‘liq o‘rganishga kirish» degan kitobi va 1861- yili organik moddalarning kimyoviy tuzilish nazariyasini yaratish bilan organik kimyo fanining rivojlanishiga kat

Avogadro qonuni. Italyan olimi A.Avogadro barcha gazlar
bir xilda siqilishiga (Boyl-Mariott qonuni), termik kengayish
koeffitsiyenti bir xilligiga (Gey-Lyussak qonuni) va ba’zi
umumiy xossalari borligiga e’tibor bergani holda kuzatishlari
asosida 1811- yilda quyidagi qonunni yaratdi: bir xil sharoitda
turli gazlarning teng hajmlarida molekulalar soni bir xil
bo‘ladi.
Bir xil sharoitda barcha gazlarda alohida molekulalar
orasidagi masofa taxminan bir xil bo‘ladi. Molekulalarning
hajmi molekulalar o‘rtasidagi masofaga nisbatan nihoyatda
kichik bo‘ladi. Bundan turli gazlarning teng hajmlarida (bir xil
sharoitda) molekulalar soni bir xil bo‘lishi kerak, degan
xulosa kelib chiqadi. Demak, agar bir xil sharoitda gazlarning
teng hajmlarida molekulalar soni bir xil bo‘lsa, u holda bir
xil sondagi molekulalari bo‘lgan turli gazlarning massalari
ham bir xil hajmni egallashi kerak.
Bizga ma’lumki, molyar massalar va ularga proporsional
bo‘lgan gazlarning massalari ana shunday massalardir.
Masalan, 2 g vodorod bilan 32 g kislorodda molekulalar soni
bir xil, ya’ni 6,02•1023 ta bo‘ladi (Avogadro doimiysi). 2 g
vodorod bilan 32 g kislorod (normal sharoitda) bir xil —
22,4 l hajmni egallashi tajribada isbotlangan. Demak:
normal sharoitda 1 mol gazning hajmi 22,4 l bo‘ladi. Bu
hajm gazning molyar hajmi deyiladi.
Gazning molyar hajmi gaz hajmining (n.sh. dagi)
moddaning tegishli miqdori n ga nisbatidan topiladi:
bunda V — hajm (l hisobida), n — moddaning miqdori (mol
hisobida).
Avogadro qonuni asosida gazsimon moddalarning molyar
massalari aniqlanadi. Gaz molekulalarining massasi qancha
katta bo‘lsa, bir xil hajmdagi gazning massasi shuncha katta
bo‘ladi. Gazlarning teng hajmlarida bir xil sharoitda molekulalar soni, binobarin, gazlarning mollar soni ham bir xil
bo‘ladi. Gazlarning teng hajmlari massalarining nisbati ularning molyar massalarining nisbatiga teng:
m1 : m2 = M1 : M2 bunda
1 — birinchi gaz muayyan hajmining massasi, m2 —
ikkinchi gaz xuddi shunday hajmining massasi, M1 va M2 —
birinchi va ikkinchi gazning molyar massalari.
Bir gaz muayyan hajmi massasining xuddi shunday
hajmdagi ikkinchi gaz (o‘sha sharoitlarda olingan) massasiga
nisbati birinchi gazning ikkinchi gazga nisbatan zichligi deyiladi (D harfi bilan belgilanadi):
Odatda, gazning zichligi eng yengil gaz — vodorodga
nisbatan aniqlanadi (DH2 bilan belgilanadi). Vodorodning
molyar massasi 2, kislorodniki 32 g/molga teng. Shu sababli
quyidagini olamiz: M = 2 D