A. M. Butlerov (1828-1886) o‘zining «Organik kimyoni to‘liq o‘rganishga kirish» degan kitobi va 1861- yili organik moddalarning kimyoviy tuzilish nazariyasini yaratish bilan organik kimyo fanining rivojlanishiga kat

Oksidlanish hamma vaqt qaytarilish jarayoni bilan birga sodir bo‘ladi va, aksincha, qaytarilish doimo oksidlanish jarayoni
bilan bog‘liq. Buni quyidagi tenglamalar bilan ifodalash mumkin:
Qaytaruvchi —eÄ Oksidlovchi
Oksidlovchi + eÄ Qaytaruvchi
Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari ikkita bir-biriga qarama-qarshi jarayonning — oksidlanish bilan qaytarilishning
birligidan iborat.
Oksidlanish-qaytarilish reaksiyasi xillari. Reaksiyada ishtirok qilayotgan moddalar tabiatiga qarab oksidlanish-qaytarilish
reaksiyalari uch guruhga bo‘linadi:
1. Atomlararo va molekulalararo.
2. Ichki molekular.
3. O‘zi oksidlanish va o‘zi qaytarilish, ya’ni disproporsiya.
1. Atomlararo va molekulalararo oksidlanish-qaytarilish
reaksiyalarida oksidlovchi va qaytaruvchi har xil atom yoki
molekulalarga ega bo‘ladi:


2. Ichki-molekular oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida
oksidlovchi va qaytaruvchi vazifasini bitta molekula ichiga
kiruvchi har xil elementlar o‘ynaydi. Masalan:

3. O‘zi oksidlanuvchi va o‘zi qaytariluvchi reaksiyalarda
oksidlovchi va qaytaruvchi vazifasini bitta element atomlari
bajaradi:


1) Kuchli oksidlovchilar: F2, O2, O3, Cl2, HClO, HClO3,
H2SO4 (faqat konsentrlangani), HNO3, shox arag‘i (HNO3 +
+3HCl), NO2, KMnO4 (kislotali eritmada), MnO2, K2Cr2O7, CrO3, PbO2 va boshqalar. Kuchsiz oksidlovchilar:
bromli suv (Br2+ H2O), SO2, HNO2, Fe3+ va boshqalar.
2) Kuchli qaytaruvchilar: ishqoriy va ishqoriy-yer metallari, Mg, Al, H2 (ajralayotganda), HI va yodidlar, HBr va