A. Karimov, X. Xoshimov Umumiy kimyodan Masalalar va testlar to`plami Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o`quv qo`llanma so`z boshi

Gomogen kataliz reaksiyaga kirishuvchi moddalar va katalizator bir xil faza hosil qiladi.
Geterogen kataliz. Reaksiyaga kirishuvchi moddalar va katalizator har xil fazalar hosil qiladi.
Katalizator ishtirokida boruvchi reaksiyalar katalitik reaksiyalar deyiladi.
X.3. Le – Shatele prinsipi yoki harakatlangan muvozanat prinsipi.
Agar muvozanatda turgan sistemaga tashqi ta`sir ko`rsatilsa (C-konsentrasiya, T-bosim, P-temperatura) sistema bu ta`sirni kamaytiruvchi reaksiya tomonga siljiydi. Bu prinsiyani 1884 yil Le-Shatele isbotlab berdi.

1. 
   Konsentrasiyaning ta’siri: Reaksiyaga kirishayotgan moddalar konsentratsiyasi oshirilganda kimyoviy muvozanat xosil bo’layotgan maxsulotlar tomoniga siljiydi. Mahsulot konsentratsiyasi oshirilsa, muvozanat reagentlar xosil bo’lish tomoniga siljiydi.
   
2. 
   Temperaturaning ta’siri: Temperatura oshirilsa kimyoviy muvozanat endotermik reaksiya (issiqlik yutilish) tomonga siljiydi. Temperatura pasaytirilsa, kimyoviy muvozanat ekzotermik reaksiya (issiqlik chiqish) tomonga siljiydi.
   
3. 
   Bosimning ta’siri: Bosim oshirilsa, kimyoviy muvozanat hajm kam tomonga siljiydi. Bosim pasaytirilsa, kimyoviy muvozanat hajm ko’p tomonga siljiydi.
   

Agar reaksiya tenglamasining chap tomonidagi molekulalar soni, o`ng tomonidagi molekulalar soniga teng bo`lsa, bosimning o`zgarishi kimyoviy muvozanatning siljishiga ta`sir etmaydi.
Ammiakning hosil bo`lishi.

Na’munaviy masalalar.
1-masala. CO_(g)+H₂O_(g)=CO_2(g)+H_2(g) reaksiyaning muvozanat konstantasi 1 ga teng. CO va H₂O ning boshlang`ich konsentrasiyasi 4 va 5 mol/l bo`lsa, ularning muvozanat holatdagi konsentrasiyalarini (mol/l) aniqlang.
Yechish:
1 mol 1 mol 1 mol 1 mol

1. 
   CO + H₂O → CO₂ + H₂
   

(4-x) (5-x) x x

2. 
   K_M = [CO₂][H₂] _ [x][x] _1
   

[CO][H₂O] (4 x)(5 x)
x² = (4-x) (5-x)
x² = 20-4x-5x+x²; x² qisqartirilsa
20 = 9x x = 2,22

3. 
   [CO] = 4 – 2,22 = 1,78 mol/l [H₂O] = 5 – 2,22 = 2,78 mol/l