A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

Bu bo‘rtmalarda ninabarglar spiral shaklda joylashadi.Shu b o ‘rtmalar
asosida yarim shar shaklida bo'lgan kalta to‘mtoq novdalar o ‘sib
chiqadi,ular 10-12 yil yashaydi. Shu kalta novdalarda ham barglar spiral
shaklda zich joylashadi. Bargning har ikkala tomonida yoriqchalar bor.
Yuqoridagi novdalardagi barglar yirik, pastdagisi maydaroq b o ‘ladi.
Barglari mayin, ingichka, yashil b o ‘lib, bir yoz mavsumidan keyin
to‘kiladi. Gullari erta bahorda daraxtda yangi barglar yozilishi vaqtida
changlanadi. Changchi qubbalari sarg'ish rangli bo‘lib, kalta novdalarda
qizg‘ish rangli urug‘chi qubbalarga yaqin joylashadi. Urug‘chi qubbalar
changlangandan keyin bir oydan s o ‘ng urug‘lanish sodir b o ia d i.
Yetilgan qubbalari 2-3 sm, tuxumsimon, oval shaklda, uzun jigarrangda
bo‘lib, urugMar soni 22 tadan 38 tagacha. Urug‘i yirik qanotchali, 1000
dona urug‘ning vazni 6-10 g keladi. Urug‘idan yaxshi ko‘payadi. Urug‘i
3-4 yilgacha unib chiqish xususiyatiga ega bo‘ladi.
Nihollarda barglar birinchi yili bittadan bo‘lib, spiral shaklda
joylashadi. Bu barglar kuzda sarg‘ayib, qisman to‘kiladi, yuqorigi barglari
esa kuzda qo‘ng‘ir rangga kirib to‘kilmaydi, qish davomida saqlanadi. Bu
xususiyat ulaming ninabarglilar bilan filogenetik bogManish borligini
ko‘rsatadi. Sibir tilog‘ochi tez o ‘sadi, 15 yoshida hosilga kiradi. U 1000
yilgacha yashaydi. Sovuqqa ham, issiqqa ham chidamli daraxt. Har xil
tuproqli yerlarda o ‘sa oladi Yog'ochi o ‘zakli, o ‘zagi qo‘ng‘ir- qizil rangda.
Yillik halqa yaxshi ko‘rinadi. Smola y o ‘llari bor. Yog‘ochi mustahkam,
og‘ir, zichligi yuqori, suvda cho‘kadi, binokorlik ishlarida qimmatli
xomashyo hisoblanadi. Uning yog‘ochidan terpentin moddasi olinadi, u esa
lak tayyorlashda ishlatiladi. Bundan tashqari, uning yog‘ochidan skipidar va