A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

Grek yong‘og‘i (Juglans regia L.) 
bo‘yi 25-30 m ga, diametri 1-2 
m ga yetadigan daraxt. Shox-shabbasi keng, sharsimon. Shox va 
novdalarining po‘stlog‘i silliq, oqish po‘st tashlab turadi. Barglari toq 
patsimon, bo‘yi 40 sm gacha yetadi, 7-9 ta bargchalari bor, uchidagisi 
eng yirik, tubidagisi ancha mayda boiadi. Barglari hidli efir moyi 
chiqarib turadi. Gullari ayrim jinsli, bir uyli. Barg yozish bilan bir 
vaqtda (aprel oyida) gullaydi. Shamol vositasida chetdan changlanadi. 
Turga dixogamiya hodisasi xos b o iib , yong‘oqzorlar barpo etishda turli 
navlar va shakllardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Mevasi bitta

---

yoki bir nechtadan to'da b o ‘lib joylashadi. Ular sentabr oyida yetiladi, 
qo‘ng‘ir-yashil, oval shaklda ustki seret po‘sti mevasi yetilganda 
yoriladi. Undan yong‘oq osonlik bilan ajraladi, yong‘oqning qobig‘i 
qalin, ustki tomoni cho'tir, och-g‘isht rangda. Ayrim navlarining qobig‘i 
yupqa bo‘lib, ulami chaqish ancha oson, bunday navlar, ayniqsa, 
diqqatga sazovordir. Mag‘zi to ‘siqlar bilan qismlarga ajraladi. Uning 
tarkibida 60-70% moy bor, S vitaminga nihoyatda boy. M ag‘zi iste’mol 
qilinadi va biokimyoviy xususiyatlari yuqori.
2 9-rasm. Grek yong ‘og ‘i.
Uning po'stidan, bargidan, tanasining p o ‘stlog‘idan jigarrang 
bo‘yoq moddasi olinadi. U ipak va ip gazlamalami bo‘yash uchun 
ishlatiladi. Bulardan tashqari, qobig‘ida 20% ga yaqin oshlovchi 
moddalar bor. Yong‘oq urug‘idan yaxshi ko‘payadi. Ekishdan oldin 
urug‘ini stratifikatsiya qilish zarur. Ildizi yo‘g ‘on o ‘qildiz b o iib , yerga 
chuqur kirib boradi. To‘nkasidan, parxish yo‘li bilan ham ko‘payadi.
Uni yashil qalamchadan ko‘paytirish mumkin, lekin qiyin 
ko'karadi. U tez o‘sadi va 400 yilgacha yashashi mumkin. Markaziy 
Osiyoda katta-katta yong‘oqzorlar hosil qiladi. Hozir ulaming maydoni 
75000 gektarga yaqin. Janubiy Qirg‘izistonda dunyoda eng yirik tabiiy 
yong'oqzorlar (30ming gektar) mavjud, 0 ‘zbekistonda tabiiy yong‘oq-

---

zorlar asosan G ‘arbiy Tyan-Shan to g ‘larida (Bo'stonliq tumani) 
tarqalgan. Ular boy genofondga ega bo‘lib ilmiy va amaliy ahamiyatga 
egadir. Eronda, A fg‘onistonda, Xitoyda, Koreyada va Yaponiyada ham 
o‘sadi. T o g iik hududlarda dengiz sathidan 800 metrdan 2300 metrgacha 
ko‘tariladi. Markaziy Osiyoda, Kavkazda, Qrimda, Moldaviya va 
Ukrainada 
madaniy 
holda 
ko‘p 
ekiladi. 
Sovuqqa 
chidamsiz 
bo‘lganligidan MDH ning Yevropa qism idako‘p ekilmaydi. Hozir uning 
sovuqqa chidamli navlari chiqarilmoqda va tanlab olinmoqda. Yong‘oq 
yorug‘sevar o ‘simlik, tuproq tanlaydi, unumdor va ohakli yerlarda 
yaxshi o ‘sadi. Y og‘ochi o ‘zakli, qattiq, og'ir. U mebel sanoatida ko‘p 
ishlatiladi. Y ong‘oq daraxti ko‘kalamzorlashtirish maqsadida, o ‘rmon 
melioratsiyasida va mevali daraxt sifatida bog‘larda juda ko‘p ekiladi. 
0 ‘rmon xo‘jaliklarida sanoat miqyosida o ‘stirish yo‘lga qo‘yilgan.
M an ju riy a yong‘og‘i (Juglans m anshurica Maxim.) bo‘yi 25 m, 
diametri 90 sm li daraxt, po‘stlog‘i to ‘q-kul rangda, bo‘yiga yorilgan, 
toq bargli, bo‘yi 1 m b o ‘lib, barglarining cheti tishchali va tukli. Barglari 
yirik-mayda, yong‘oqqa nisbatan birmuncha kech barg yozadi. Urug‘chi 
gullari 3-10 tadan bo‘lib qalin joylashadi va shingilcha hosil qiladi. 
Mevasi oval shaklda, o ‘tkir uchli, qobig‘i qalin, cho‘tir, yelimli, qo‘ng‘ir 
rangda. Mevasi yetilganda quriydi va har tomonga sochiladi, oval yoki 
yumaloq-oval shaklda, qora qo‘ng‘ir rangda o‘tkir uchli, bo‘yiga ketgan 
6-8 chiziqli va cho‘tir, qobig‘i juda qattiq.Chaqish qiyin, o‘zagi qiyin 
ajraladi. M ag‘zi tarkibida 50% gacha moy bor, sifat jihatdan grek 
yong‘og‘idan qolishmaydi. Bargi tarkibida har xil moddalar, jumladan, 
alkaloidlar, oshlovchi moddalar va efir moylari bor, ulardan tibbiyotda 
raxit kabi kasalliklami davolashda foydalaniladi.
• • • • • i
Ф 9 Ф Ф Ф