A k a d e m I ya trasologik ekspertiza

ochgich (otmichka)lar. 
 
27-rasm. Suvaldali qulflarni ochish uchun mo‘ljallangan maxsus 
ochgich (otmichka)lar. 
 
 
 
28-rasm.  Silindrli qulflarni ochish uchun mo‘ljallangan maxsus ochgich 
(otmichka)lar. 

---

 161 
Qulflarni maxsus ochgichlar bilan ochishda, bu ochgichlardan qulf 
korpusi (quti)sining ichki devorlarida va qulf mexanizmlari (masalan, 
zulfin va suvaldalar)da ishqalanish izlari qoladi. Qulf korpusi (quti)sining 
ichki devorlaridagi ishqalanish izlari yoysimon shaklda bo‘ladi. Bu izlar 
kalit tirqishining atrofida joylashadi va kalit tishlarining izlari bilan mos 
tushmaydi. Zulfin, lo‘kidon va suvaldalardagi ishqalanish izlari ingicha 
ariqchalar shaklida bo‘ladi.  
Silindrli qulflar maxsus ochgich bilan ochilganda, ishqalanish izlari 
kalit tirqishida va bevosita shtiftlarning boshchalarida vujudga keladi. 
Juda ko‘p hollarda jinoyatchilar qulflarni tanlangan kalitlar yordamida 
ochadilar. Bu holda qulfning ochilish ehtimolligi tanlangan kalitning asl 
kalitga qay darajada o‘xshashligiga bog‘liq bo‘ladi.  
Prujinali qulflar, suvaldali (agar suvaldalar miqdori kam bo‘lsa) 
qulflarni kalit tanlash usuli bilan ochish osonroq bo‘ladi.  
Qulflarni kalit tanlash usulida ochishda, ishlatilayotgan kalitga turlicha 
ta’sir ko‘rsatiladi, uni turlicha holatga o‘tkaziladi, ba’zida bunday ta’sir 
natijasida zulfin (lo‘kidon) surilishi yoki silindr aylanib ketishi mumkin. 
Ayniqsa, hozirgi kunda keng tarqalgan Xitoyda ishlab chiqarilgan 
qulflarda bu usul juda qo‘l keladi. Kalitlarni soxtalashtirish asl kalitdan 
birorta usulda nusxa olish, uning chizmasini chizish orqali amalga 
oshiriladi.  
Qulflarni tanlangan yoki asl nusxasiga qarab yasalgan begona kalitlar 
bilan ochishda quyidagi izlar va belgilar vujudga kelishi mumkin: 
– suvaldali va prujinali qulflarning korpusi (quti)larining ichki 
devorlarida, ishlatilgan kalitning tishlaridan aylana shaklidagi izlar qoladi, 
bu izlar asl kalitning izlariga va izlarning diametrlariga mos tushmaydi, 
metallning shilinishi kuzatiladi; 
– zulfin (lo‘kidon) va suvaldalarning asl kalit bilan ta’sirlashmaydigan 
joylarida, begona kalit tishlaridan qolgan izlar vujudga keladi; 
– qulf mexanizmlarining oraliq holatlarga o‘tib qolishi. 
Bundan tashqari, qulflarni tanlangan yoki begona kalitlar bilan 
ochishda qulfga katta jismoniy kuch bilan ta’sir ko‘rsatiladi. Bu esa ayrim 
hollarda qulf qismlarining deformatsiyalanishiga, kalitlarning sinishiga 
(ba’zan kalitlarning sinib qolgan qoldiqlari qulf tirqishida qolib ketadi) 
sabab bo‘ladi. Agar qulfda singan kalit qoldig‘i, gumon qilinuvchida ham 
bunday qoldiq aniqlansa, bo‘laklarga qarab butunni aniqlash bo‘yicha 
trasologik ekspertiza tayinlanishi lozim. 
Juda ko‘p hollarda qulflar maxsus moslama «uistiti» yordamida ham 
ochilishi mumkin. Bu asbob asosan eshik berkitilib, qulfda (eshikning 

---

 162 
ichkari tomonidan) kalit qoldirilganda ishlatiladi. Buning uchun uistiti 
tashqaridan eshikdagi qulfga o‘rnatiladi. Uning tishlari bilan ichkari 
tomondan qulfda turgan kalitning sterjenining uchlari qisib ushlanadi va 
uistitining tishlari asta aylantiriladi, natijada qulf ochilib ketadi. Bu holda 
kalit sterjenining uchida uistitiing tishlaridan ezilgan yoki ishqalanish 
izlari qolishi mumkin.