174
Birinchisi, jinoiy faoliyat bilan shug‘ullanuvchi uyushgan guruh
a’zolariga jazo tayinlash va ayrim moddalarga jazoni og‘irlashtiruvchi
belgilarni kiritish.
Ikkinchisi, uyushgan guruhning ayrim a’zolari harakatiga yengillas-
htiruvchi holat tusini berish hamda rag‘batlantiruvchi normalarni qo‘llash.
Huquqshunos olimlar I. Ismoilov va D. Buxarov bugungi kunda
uyushgan jinoiy tuzilmalar faoliyatini va ular sodir etadigan jinoyatlar-
ning oldini olish sohasidagi hamkorlik quyidagi to‘rt darajada
amalga
oshiriladi, deb ta’kidlaydilar:
– ichki idoraviy hamkorlik;
– idoralararo hamkorlik;
– jamoatchilik bilan hamkorlik;
– xalqaro hamkorlik.
1
Jinoiy uyushma va uyushgan guruhlarning a’zolariga jazo va boshqa
jinoiy-huquqiy ta’sir choralarini qo‘llashdan asosiy maqsad –
jinoyatchilikning oldini olish, sodir etilgan
jinoyatlarni tez hamda har
tomonlama ko‘rib chiqib, aybdorlarni aniqlash va ularga qonunda
belgilangan tartibda tegishli, odilona jazo tayinlashdan iborat.
Shu ma’noda uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurashda psixologiya,
sotsiologiya va iqtisodiyot sohasidagi olimlarning uyushgan jinoyatchi-
likdek salbiy holat yuzasidan olib borgan tadqiqotlarining xulosalariga
tayanish katta ahamiyatga ega. Chunki jamiyat hayotidagi mavjud iqtiso-
diy-ijtimoiy kamchiliklar, qayd etib o‘tganimizdek, uyushgan jinoyatchi-
likni yuzaga keltiradi va uning rivojlanishi uchun sharoit yaratib beruvchi
omillardan biri sanaladi.
Ushbu ijtimoiy illatga qarshi olib boriladigan kurash strategiyasi
bilan bog‘liq huquqiy, psixologik va profilaktik chora-tadbirlarning
amalga oshirilishini ta’minlash zarur. Bunday tadbirlarning amalga
oshishini ta’minlash esa mavjud xufiyona iqtisodiyot va iqtisodiyot bilan
bog‘liq barcha jinoyatlarni atroflicha tahlil etish bilan uzviy bog‘liqdir.
Shuningdek, hozirgi kunda jamiyatning ijtimoiy tizimini ilmiy
jihatdan baholash, aholining turli qatlamlari va guruhlariga nisbatan
differensial siyosat yuritishni yo‘lga qo‘yish talab etiladi.
Shu ma’noda quyidagi toifadagi shaxslarga alohida e’tibor qaratilishi
maqsadga muvofiqdir:
1
Qarang:
Исмоилов И., Бухаров Д. Уюшган жиноий тузилмалар шаклла-
ниши ва фаолиятининг олдини олишда ҳамкорликни ташкил этиш (муаммо ва
ечимлар). – Т., 2007. – 11-б.
175
– shubhali tarzda daromad topayotgan va ko‘p
miqdordagi mulk va
moliyaviy mablag‘larga ega shaxslar;
– kam daromadli, umuman moddiy ta’minotga ega bo‘lmaganlar;
– jinoiy va ma’naviy buzuq yo‘lga kirganlar (jinoyatni kasb qilib
olganlar, bir necha bor sudlanganlar, ichkilikka ruju qo‘yganlar,
giyohvandlar, o‘zgalar hisobiga kun ko‘ruvchilar, daydilar va h.k.)
1
.
O‘tkazilgan tadqiqotlar va jinoyatchilikka qarshi kurash amaliyoti
shuni ko‘rsatadiki, oxirgi to‘qqiz yilda jinoyatchilik tarkibida bir guruh
shaxslar sodir etgan jinoyatlar 15–16 % ni tashkil etgan bo‘lsa,
talon-
tarojlik jinoyatlari bo‘yicha bu ko‘rsatkich 28–30 % ni tashkil etadi.
Jinoyatni bir-ikki marta oddiy ishtirokchilik asosida sodir etgan shaxslar,
birinchidan, sodir etgan jinoyati uchun jazosiz yoki yengil jazo bilan
cheklanib qolayotganidan;
ikkinchidan, jinoyatdan o‘zlashtirilgan mab-
lag‘ hisobiga «yaxshi hayot» kechirayotganligidan;
uchinchidan,
ortiqcha
mablag‘ egasi bo‘layotganligidan;
to‘rtinchidan, ayrimlari esa «ruhlanib»,
bu «yutuqlarni» yanada mustahkamlash uchun asta-sekin jinoiy guruh
faoliyatini kuchaytirish, kengaytirish, rejalashtirish,
uni qurollantirish va
boshqa jinoiy guruhlar bilan aloqa o‘rnatishga harakat qila boshlaydilar
2
.
Umuman olganda, uyushgan jinoyatchilikning oldini olish va uni
bartaraf etish uchun quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish lozim:
– huquqni muhofaza qiluvchi organlar o‘rtasida o‘zaro hamkor-
likning shakl va usullarini yaratish orqali ularning faoliyat yo‘nalishlarini
tarmoqlararo tuziladigan muvofiqlashtiruvchi organ olib boradigan hamda
ma’lum bir vaqt oralig‘iga mo‘ljallangan dastur asosida zarur vazifa-
larning
bajarilishini belgilash;
– uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurashishda maxsus tayyorgar-
likdan o‘tgan shaxslarni jalb qilish;
– uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurashuvchi maxsus guruhlarni
zarur moddiy-texnika vositalar bilan ta’minlash.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, jinoyat yo‘liga kirgan yoki jinoiy
harakatlaridan pushaymon bo‘lib tuzalish yo‘liga o‘tmoqchi bo‘lgan-
larning ijobiy harakatlarini jazoni yengillashtirish yoki undan ozod qilish
yo‘li bilan jinoyatlarning oldini olishga sharoit
yaratish yoxud jinoyatni
kasb qilib olgan va jinoiy faoliyat bilan doimiy shug‘ullanmoqchi
1
Qarang: Криминология / Проф. З. С. Зариповнинг умумий таҳрири ости-
да. – Т., 2007. – 391-б.
2
Qarang:
Исмоилов. И. Жиноятчиликда уюшганликнинг олдини олишни
ҳуқуқий таъминлаш. – Т., 2007. – 19-б.
176
bo‘lganlarning jazosini og‘irlashtirib, ularning yangi jinoyatlar sodir
etishiga to‘sqinlik qilish umumiy jinoyatchilikning oldini olishga o‘z
hissasini qo‘shadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
