A. D. Kayumov gruntshunoslik


Gruntlarning fizik-mexanik xossalari



Download 8,96 Mb.
Pdf ko'rish
bet97/147
Sana30.06.2021
Hajmi8,96 Mb.
#105332
1   ...   93   94   95   96   97   98   99   100   ...   147
Bog'liq
gruntshunoslik

3.3. Gruntlarning fizik-mexanik xossalari 
 
 
Asosiy  tushunchalar.  Gruntlarning  fizik-mexanik  xossalari  mexanik 
kuchlanishning  fizik  maydonida  yuzaga  keladi.  Gruntlarning  fizik-mexanik 
xossalari deb ularga mexanik ta‟sir bo„lganda va tashqi kuchlar (aniqrog„i mexanik 
kuchlanishni tashqi maydoni) bilan o„zaro ta‟sirlanganda yuzaga keluvchi boshqa 
gruntlar  bilan  o„xshashligi  yoki  farqini  bildiruvchi  xususiyatlariga  aytiladi. 
Gruntlarning  kuchlar  bilan  o„zaro  ta‟sirlanish  sharoitiga  qarab  fizik-mexanik 
xossalarining  bir  necha  xil  turi  bo„ladi:  deformatsion  (kritik  kuchdan  kichik 
bo„lganda  yuzaga  keladigan,  ya‟ni  buzilishga  olib  kelmaydigan),  mustahkamlik 
(aksincha  kritikdan  katta  kuchda  yuzaga  keladigan,  ya‟ni  gruntlar  buzilganda). 
Tashqi  kuchlar  statik  (bir  marotaba  qo„yiluvchi  kuch  ta‟sirida  yoki  statsionar 
mexanik kuchlanish maydonida yuzaga keluvchi) bo„lishi mumkin (masalan, bino 
yoki  plotina  og„irligi)  va  dinamik  (ko„p  marotaba  o„zgaruvchi  kuch  ostida  yoki 
ko„p marotaba statsionar bo„lmagan kuchlanish maydonida yuzaga keluvchi), ya‟ni 
har  xil  tezlik  bilan,  shuningdek  inersiya  kuchini  hosil  qiluvchi  vaqt  davomida 
oshuvchi  yoki  kamayuvchi,  masalan  yer  silkinishida  va  portlatishda  yer 
qobig„ining  tebranishi,  dengiz  to„lqinining  urilishi,  transport  vositasi 
harakatlanganda  gruntning  titrashi,  mashinalarning  muvozanatsiz  ishlashi  va 
boshqalar.  
 
Gruntlarning  fizik-mexanik  xossalari  bino  asoslari  yoki  binoning  o„zi 
joylashgan  gruntlarning  mustahkamligini  (turg„unligini)  va  deformatsiyalanishini 
hisoblash uchun kerak bo„ladigan ko„rsatkichlarni tavsiflaydi [8, 10]. Gruntlarning 


133
 
 
fizik-mexanik  xossalari  ko„rsatkichlarining  qiymati  bir  tomondan  gruntning 
o„zining  xossasiga  (uning  tarkibi,  strukturasi  va  teksturasi),  ikkinchi  tomondan  – 
tashqi  yukning  tavsifi  (uning  qiymati,  qo„yish  tezligi,  ishorasi,  ta‟sir davomiyligi 
va boshqalar)ga bog„liq bo„ladi. 
 
Umumiy  holatda  o„suvchi  yuk  ta‟sirida  gruntlarning  deformatsiyasi  uchta 
jarayondan  iborat:  a)  elastik  (qaytuvchi)  deformatsiyalanish;  b)  plastik 
(qaytmaydigan) deformatsiyalanish; v) buzilish. 
 
Deformatsiya  deb  zarra  o„rnining  nisbatan  surilishi  bilan  bog„liq  bo„lgan 
o„zgarishga  aytiladi.  Umumiy  holda  bu  surilish  har  xil:  termik  kengayish  va 
siqilish, mexaniik kuchlanish ta‟sirida va boshqa sabablar bilan bo„lishi mumkin.  
 
Gruntga tashqi kuch qo„yilganda strukturali elementlarning surilishi va ular 
orasidagi  masofaning  qisqarishi  natijasida  unda deformatsiyaning  rivojlanishi  yuz 
beradi. Tashqi yuk ta‟sirida strukturali elementlarda hosil bo„ladigan ichki kuchlar 
mexanik  kuchlanish  deb  ataladi.  Deformatsiyalar  normal  kuchlanish  (σ)  ta‟sirida 
yuz beradigan chiziqli va urinma kuch (τ) ta‟sirida yuz beradigan surilish turlariga 
bo„linadilar  (3.19-rasm).
 
Normallar  (σ
x
,  σ

va  σ
z
)  va  urinma  (τ
xu

ux
,  τ
uz

ze
  va 
τ
zx

xz
)  kuchlanishlar  normal  (ε
x
,  ε

va  ε
z
)  va  urinma  (γ
xu

ux
,  γ
uz

ze
  va  γ
zx

xz

deformatsiyalarni keltirib chiqaradi. 
 
 

Download 8,96 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   93   94   95   96   97   98   99   100   ...   147




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish