A. D. Kayumov gruntshunoslik


 Gruntlarning qattiq komponentlarini elementlarining o‘lchami



Download 8,96 Mb.
Pdf ko'rish
bet18/147
Sana30.06.2021
Hajmi8,96 Mb.
#105332
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   147
Bog'liq
gruntshunoslik

1.2. Gruntlarning qattiq komponentlarini elementlarining o‘lchami, 
morfologik xususiyati va miqdoriy nisbati 
 
Strukturaviy elementlar o„lchami. Hamma gruntlarning qattiq komponentlari 
«sruktura  elementi»  nomini  olgan  ayrim  kristallardan,  kristall  bo„lagi  yoki  jins 
bo„lagidan  tuzilgan  bo„lib,  qisman  farq  qilishi  mumkin.  Strukturaning  elementi 
o„lchamlari  mikronning  bir  ulushidan  o„nlab  santimetrgacha  o„zgarishi  mumkin. 
Gruntning  strukturaviy  elemnti  o„lchamining  bunday  keng  miqdorda  o„zgarishi 
qattiq  komponentlarning  solishtirma  yuzasi  va  uning  yuza  energiyasining  katta 
farqlanishiga  olib  keladi,  bu  umuman  olganda  gruntning  xossasiga  kuchli  ta‟sir 
qiladi. 
Magmatik  va  metamorfik  jinslarni  o„rganishda,  kristallarning  o„lchami 
ularning  bo„linishi  uchun  yaxshi  asos  bo„lib  xizmat  qiladi,  chunki  donadorlik 
jinsning  faqat  xossasini  belgilab  qolmasdan,  uning  shakllanish  sharoitini  ham 
belgilaydi. Ko„pchilik tadqiqotchilar kristalli jinslarning zarrasini o„lchamiga qarab 
kristall  o„lchami  5  mm  dan  katta  bo„lgan  yirikdonali,  o„rtadonali  –  5-2  mm, 
maydadonali  –  2-0,2  mm,  nozikdonali  –  0,2  mm  dan  kichik  va  kristallari  oddiy 
ko„z bilan ko„ra olmaydigan afanitli jinslarga bo„ladilar. 
Magmatik  va  metamorfik  jinslardagi  har  xil  o„lchamdagi  kristallarning 
nisbatini  sifatli  o„rganish  faqat  shliflarda  olib  boriladi.  Shuningdek,  ularni 
o„rganish  davrida  o„lchami  bo„yicha  bir  xillik  darajasi  ham  ko„rsatib  o„tiladi. 
Jinslar  quyidagicha  bo„linadilar:  teng  va  teng  bo„lmagan  o„lchamli  zarralilar, 
porfirli va porfirsimon jinslar. Oxirgisiga mayda kristallar fonida (ayrim hollarda  


28
 
 
kristallashmagan massa) ayrim yirik donalari ajralib turuvchi jinslarga taalluqlidir. 
Donador  cho„kindi  jinslarni  o„rganishda  donalarining  o„lchamlari  va 
ularning  miqdoriy  nisbati,  asosiy  tasnifiy  alomat  hisoblanadi.  Sementlashgan 
cho„kindi  jinslar ichida  bo„lagi o„lchamining  katta-kichikligiga  nisbatan quyidagi 
jinslarga ajratladilar: yirik donali (psefitli), o„rta donali (psammitli), mayda donali 
(alevritli)  va  nozik  donali  (pelitli).  Sementlashgan  donador  (dispers)  gruntlar  – 
yirik donali, qumli, supesli, suglinokli va gillilarga bo„linadi. 
Tog„ jinslarining donalanish darajasi va ayrim xossalariga bog„liq ravishda 
GOST  25100-95  strukturasining  bog„lanishi  tavsifi  bo„yicha  ularni  ikkita  asosiy 
sinfga  bo„ladi:  1)  qattiq  strukturali  bog„langan  gruntlar  (qoya  tog„  jinslari)  va  2) 
strukturali bog„lanishi qattiq bo„lmagan (dispers tog„ jinslari) gruntlar.  
Craig  R.F.  [3]  bo„yicha  qoya  tog„  gruntlari  nurashi  natijasida  bo„laklarga 
bo„linadi  va  og„irlik  kuchi,  shamol,  suv  va  muzliklar  yordamida  transportirovka 
qilinadi.  Transportirovka  qilinish  davomida  bo„laklarning  o„lchami  va  shakli 
o„zgaradi,  zarrachalar  o„lchami  bo„yicha  xillarga  ajratiladi.  Nurash  jarayoni  fizik 
yoki kimyoviy yo„l bilan bo„ladi. Fizik nurashda zarralarning tarkibi o„zgarmaydi. 
Shakli  burchakli,  dumaloq,  kvadrat  va  cho„ziq  bo„ladi.  Kimyoviy  nurashda 
zarralarning tarkibi o„zgaradi.  
Dispers  gruntlar,  odatda,  har  xil  yiriklikdagi  va  mineral  tarkibga  ega 
bo„ladilar  (1.4-rasm),  ularni  yarim  dispersli  yarim  mineralli  tizim  deb  atalsa 
bo„ladi [4].  
 
 

Download 8,96 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   147




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish