A. D. Kayumov gruntshunoslik

Gruntning qattiq strukturali elementi o‘lchami bo‘yicha tasnifi 
 
Elementlar tarkibi 
Element tarkibining 
o„lchamlari, mm 
Sinflari 
Fraksiyalari 
1 
2 
3 
Harsanglar va toshlar 
yirik 
o„rta 
mayda 
>800 
400-800 
200-400 
Galka  (silliq  tosh)  va  sheben 
(chaqir tosh) 
yirik 
o„rta 
mayda 
100-200 
60-100 
40-60 
Graviy  (silliq  tosh)  va  dresva 
(yemirilgan tosh) 
juda yirik 
yirik 
o„rta 
mayda 
20-40 
10-20 
4-10 
2-4 

---

30
 
 
Qumli zarralar 
juda yirik 
yirik 
o„rta 
mayda 
nozik 
1-2 
0,5-1 
0,25-0,5 
0,10-0,25 
0,05-0,10 
Changli zarralar 
yirik 
mayda 
0,01-0,05 
0,001-0,01 
Gilli zarralar 
 
<0,001 
 
Odatda ko„ndalang o„lchami 0,2 mk dan kichik bo„lgan zarralarni kolloidlar, 
ularga  xos  bo„lgan  xossalarni  esa  kolloidli  xossalar  deb  atash  qabul  qilingan. 
Kolloid  o„lchamli  zarralar  har  xil  gruntlarda  bo„lishi  mumkin.  Ko„pincha  ular 
qobiq sifatida kattaroq zarralarning ustini o„rab turadi. Shuning uchun zarralarning 
taxminiy  kolloidli  xossalari  aniqroq  bilinadigan  o„lchami  1  mkm  deb  belgilandi, 
ya‟ni hamma gruntlarning gilli-kolloid qismi kolloid xossasiga ega bo„ladi.  
Dispers  fazasining  bir  birlik  hajmiga  to„g„ri  keluvchi  yuzasi  zarralarning 
chiziqli o„lchamiga teskari proporsional bo„ladi (1.3-jadval).  
1.3-jadval