A d ib ahm ad yu gnakiy

A X L O Q M U A L L IM I
X II asr oxiri — X III a sr b irin c h i y arm id a yashab 
ijod qilgan, “ H ib a t u l-h a q o y iq ” ( “ H a q iq a tla r tu h ­
fasi” ) asari bilan o ‘zbek ad ab iy o tid a o ‘ziga xos o ‘rin 
tu ta d ig a n u lu g ‘ sh o ir va m u ta fak k ir A dib A h m a d
Y ugnakiyning taijim ay i holi h a q id a ju d a oz m a ’lu- 
m otga egam iz. A sarin in g faqat b ir yerida u o ‘z n o m i­
ni tilga oladi:
Adib A hm ad otim, adab-pand so ‘zum,
So ‘zum m unda qolur, borur bu о ‘zum'.
“ H ibat u l-h a q o y iq ” q a A dib A h m a d shaxsi, h ayoti 
va fao liy atin in g ay rim n u q ta la rin i o y d in lash tiru v ch i 
n o m a ’lum b ir sh o ir va A m ir S ay fid d in larn in g t o ‘rtlik - 
lari h a m d a tem u riy a m a ld o rla rd a n A rslon X o ‘ja T a r- 
x o n n in g 10 baytlik m asnaviysi ilova q ilingan. M as- 
naviyda, ju m la d a n , quyidagi m a ’lu m o tla m i o lqiym iz:
Adibning yeri oti Yugnak erur,
Safoliq ajib yer
— 
ко ‘nullar yorur.
Atosi oti M ahm ud Yugnakiy,
Adib A hm ad o ‘g ‘li — y o ‘q и I hech shaki.
Kitobining oti erur “Hibat ul-
Haqoyiq ” — iborat arabdin о ‘shul.
Tamomi erur koshg'ariy til bila,
Ayitmish Adib riqqati2 til bila (96— 97).
' A h m a d Y u g n a k i y . H i b a t u l - h a q o y i q ( n a s h r g a t a y y o r lo v c h i 
Q .M a h m u d o v ) . — T o s h k e n t , 1 9 7 1 . 9 3 - b e t . K e y in g ! m i s o l l a r h a m s h u
n a s h r d a n o l i n i b , s a h if a s i q a v s ic h i d a k o 'r s a t i l a d i — E .O .
2 R i q q a t — n o z i k l i k , la to f a t.

---

M a ’lum boMadiki, A dib A h m a d Y ugnak degan 
so ‘lim va b ah av o jo y d a tu g ‘ilgan. O ta sin in g oti 
M a h m u d Y ugnakiy b o ‘lgan. K ito b in in g n o m i a ra b c h a
b o ‘lib, “ H ib a t u l-h a q o y iq ” . K o sh g ‘ariy tild a 1 yozilgan 
bu kitobni sh o ir m ah o ra t b ilan n azm rishtasiga tergan. 
“ Q u ta d g ‘u bilig” d a n bir-ik k i asr key in yaratilgan bu 
a sar q ad im iy va boy tu rk iy a d a b iy o tn in g noyob d u r ­
d o nasi h iso b lan ad i. A lish er N av o iy “ N a so y im u l- 
m u h a b b a t” tazk irasid a A dib A h m adga a lo h id a o ‘rin 
ajratib, h am shaxsi, h a m ijodi xususida yuksak fikr- 
larni bildirishi u n in g h am zab ard ast so ‘z ustasi, ham
m a sh h u r ta s a w u f n a m o y a n d a si boM ganligidan dalolat 
b e ra d i2.
S h o ir tu g ‘ilgan jo y o lim la r o ‘rtasid a k o ‘p to rtish u v - 
larga sa b ab b o ‘lg an . 
S a m a rq a n d , 
F a rg ‘o n a va 
T u rk isto n d a Y ugnak d eg an jo y borligi a y tilsa -d a, 
k o ‘pchilik uni S a m arq a n d a tro fid a deyishga m oyil va 
keyingi d avrlarda ilm iy m u o m alag a kiritilgan a d a b iy - 
tarixiy m an b a lar bu fikrning t o bg ‘riligini tasd iq la y a p - 
ti. J u m la d a n , X II a srd a yashagan m a sh h u r tarixchi 
A b d u lk a rim
a s - S a m ’o n iy
“ A l-A n s o b ” 
( “ N a s a b - 
n o m a ” ) kitobida yozadi: “ Y ug‘a n a k — S a m arq a n d
q ish lo q larid an . A bu H o m id A h m a d ibn A bu A h m ad
al-Y u g ‘an ak iy b u nisbat bilan m ash h u rd irlar. Bu kishi 
S a m arq a n d a h lid a n . S o h ib ibn M uslim al-B alxiy, 
A b d u ra h im ibn H abib a l-B a g ‘d o d iy va A bu Is ’hoq 
Ib ro h im ibn Is’hoq a s -S a m a rq a n d iy d a n hadis rivoyat 
qilganlar. 0 ‘zlaridan esa A b d u llo h ibn M a s'u d ibn 
K om il a s -S a m a rq a n d iy hadis rivoyat q ilg a n la r” 3
' K o s h g ’ a r i y t i l — Q o r a x o n i y l a r d a v r i a d a b i y tili. B u a d a b i y
t iln i M a h m u d K o s h g 'a r i y — x o q o n i y t i l i , Y u s u f X o s H o jib — b u g ’ra x o n
tili d e b a t a g a n e d ila r .
3 Q a r a n g : A l i s h e r
N a v o i y . M u k a m m a l a s a r l a r t o ’p la m i. 
Y ig ir m a j ild li k . 1 7 -jild ( N a s o y i m u l - m u h a b b a t ) . — T o s h k e n t , 2 0 0 1 . 4 2 6 — 
4 2 7 - b e t l a r .
' A b d u l k a r i m a s - S a n r о n i y. N a s a b n o m a ( t a r j i m o n l a r H o ji 
A b d u lg ’a f u r R a z z o q B u x o riy , K o m iljo n R a h i m o v ) . — B u x o r o , 2 0 0 3 . 1 99- 
b e t.

---

Bu m a ’lu m o tla r A dib A h m a d n in g S a m arq a n d
atrofidagi Y u g 'a n a k qishlogN da tu g ‘ilganligini o y d in - 
lashtiribgina qo lm ay , u n in g nafaq at zabardast sh oir, 
ayni p a y td a , m a s h h u r m u h ad d is h a m boM ganligidan 
x ab ar beradi.
A dib A h m a d tu g lm a k o ‘r b o ‘lgan. “ T u g ‘a k o ‘rm as 
edi A d ib n in g k o ‘z i” (9 5 ), — deyiladi b u h a q d a asarga 
ilova qilin g an n o m a ’lum sh o irn in g t o ‘rtligida. L ekin, 
N av o iy t a ’biri bilan a y tg a n d a , u n ih o y a td a ziyrak va 
zakiyligi b ilan ajralib turgan: “ A m m o b a g ‘oyat ziyrak 
va zakiy va z o h id va m u tta q iy 1 kishi e rm ish . H aq sub- 
h o n a h u va tao lo ag arch i z o h ir k o ‘zin y o p u q y a ra tq a n - 
d u r, a m m o k o ‘ngil k o ‘zin b ag boyat yo ru q qilglo n d u r... 
Va an in g tili tu rk alfozi2 bila m a v o iz -u 3 n a so y ih q a 4 
g o ‘yo e rm ish . Xeyli e ln in g m u q ta d o si5 erm ish . Balki 
a k sar tu rk ulusida'1 h ik m a t-u n u k ta la ri7 s h o e ’d u r8. 
N a z m tariqi bila a y tu r e rm ish , a n in g fav o id id in d u r:,,