A d ib ahm ad yu gnakiy

Bezadim kitobi mavoiz, masal,
BoqigTi, o'qug'li osig‘ olsu(v) tep (39).
M a zm u n i: “ K o ‘rgan, o ‘q ig an la r m an fa at olsin, deb 
k ito b im n i turli xil m a q o l-m a ta lla r, p a n d -n a s ih a tla r 
bilan b e z a d im ".
K o ‘pch ilik bayt va m isralarn in g hik m at kabi ja -
ranglashi A dib A h m a d n in g shoirlik salohiyati c h in d a n
h am b a la n d b o ‘lganligidan dalo lat berad i. V oqean, 
asarga ilova qilingan A m ir S ay fid d in n in g t o ‘rtligida 
Y ugnakiyning iste’d o d i va m aq o m i xususida ham y u k ­
sak fikrlar bildiriladi:
Adiblar adibi, fo zilla r boshi,
Guhartin s o ‘z aymish odin s o ‘z bishi (96).
M a zm u n i: “ A d ib lar ad ibi, fozillar sarvari gavhar 
kabi b eb a h o so ‘zla m i nazm shodasiga te rg a n ” .
“ Bu faktlar, b ir to m o n d a n , A dib A h m a d Y ug­
nakiyning y etuk sh o ir, z a m o n a sin in g u lu g ‘ bilim d o n i 
ekanligini ko ‘rsatsa, ikkinchi to m o n d a n , z a m o n d o sh
sh o irlar, a d ib la r o ld id a h u rm a tg a sazovor ekanligini 
bildiradi. A dibning m alik u sh -sh u a ro boNgani haq id a 
m a ’lu m o t b o ‘lm asa h a m , o ‘zin in g h am k asb larig a 
a d a b iy o td a n ta 'lim bergani e h tim o ld a n uzo q e m a s ” 1.
“ H ibat u l-h a q o y iq ” ning o ‘zbek m u m to z a d a b i­
y o tin in g n o d ir n a m u n a lari q a to rid a n jo y olganligi 
bejiz em as. C h u n k i asardagi axloqiy, m a ’rifiy va fal- 
safiy m az m u n d ag i k o ‘plab h ik m a tla r a srla rn i b o ‘ylab
' M a h m u d o v
Q . “ H i b a t u l - h a q o y i q ” a s a r i n i n g y o z ilis h d a v r i, 
g 'o y a s i v a u n i n g m u a llif i h a q i d a . 9 - b e t .

---

keldi va a srla r o sh a y ana kelgusi avlod m a ’naviy ta r- 
biyasi u c h u n xizm at qilaveradi. X u su san , ilm -m a ’rifat 
m asalariga asosiy e ’tib o r q ara tila d i. M u ta fa k k ir sh o ir 
nuq tay i n azariga k o ‘ra:
Bilik birla bilnur saodat yo
7/,
B ilik bil, saodal y o ‘lini bula (40).
M a zm u n i: “ S ao d at y o ‘li bilim b ila n o c h ila d i. 
S h u n in g u c h u n bilim egallab, sa o d at y o l in i izla ” .
Bu m o ‘ja z asardagi h ik m a tla rn in g m avzusi keng va 
ran g -b aran g : ularda olam va o d a m m u n o sa b a tla ri, 
h ay o tn in g m a z m u n i, kishi u m rin in g m o h iy a ti, b ilim ­
n in g afzalligi, o d o b -a x lo q n in g in so n k a m o lo ti u c h u n
a h a m iy ati, in so n iy fazilat va q u su rla r xususida c h u q u r 
bilim va k a tta hay o tiy tajriba asosida, k u n d a lik t u r ­
m u sh d a n o lin g a n m iso llar vositasida te ra n m u lo h a ­
za la r y u ritilib, ibratli xu lo salar c h iq a rila d i. M isol 
u c h u n , m u a llif h u k m d o rla rn i a d o la t va m u ru w a tg a
c h a q ira r e k a n , arzim as b ir ayb b ilan h a m bosh 
kesilaversa, d u n y o d a tirik kishi qo lm ay d i deydi:
Bu bir aybdan о ‘tru boshin kesguchi,
Ochunda tirilgu kishisiz qolur (79).
Saxovat va m u ru w a td a n xoli o d a m n i m evasiz 
daraxtga qiyoslaydi — m evasiz daraxt esa kesib o ‘tin 
qilishgagina yaraydi:
Yemishsiz yig b ch te k karam siz kishi,
Yemishsiz yig'ochni kesip o'rtagil (73).
U , ay n iq sa, baxillikni q a ttiq qo ralay d i. C h u n k i bu 
d u n y o d a b axilning qilm ish id ek te n ta k o n a q ilm ish, 
baxilning h ay o tid ek b e m a ’ni h ayot boMmasa kerak:
Baxil y ig ‘di zar-siym haromtin o ‘kush,
Vabal ко ‘tru bordi, uzala so ‘kush.
Ulush bo ‘Idi moli kishilar aro,
Baxil oldi a n d in s o ‘kunchtin ulush... (62)

---

Qarnug' qozg 'onikli ochun mo!ini
Yeyumadi, bordi
— 
к о ‘rung holini (66).
M a zm u n i: “ Baxil h a ro m d a n b a z a r qilm ay , o ltin - 
k u m u sh y ig 'd i. 0 ‘zi o ‘lib k e td i-y u , x alqning la ’natiga 
sazo v o r boMgani qoldi. O d a m la r u n ing m o l-d u n y o sin i 
boMishib o ld ilar, o bziga tek k a n u lush esa elning 
qargNshi b o ‘ldi... D u n y o m olini yig‘ib, o ‘zi y e b -ic h - 
m agan kishining q ism ati a n a sh u n a q a b o ‘la d i” .
S h o ir xalq m aq o lla ri, el ich id a yurgan qanotli 
so lz la m i h am m a h o ra t bilan s h e ’rlari qatiga singdirib 
y u boradi. M asalan , quyidagi m isralard a “ Q o n n i qon 
bilan yuvib boM m aydi” m aq o lid a n o ‘zin in g badiiy 
m aq sad in i ifodalash u c h u n foydalanadi:
Jafo qildachingg'a yonut qil vafo,
Arimas necha yuvsa qon birla qon (74).
M azm u n i: “ Ja fo qilganga h a m vafo qil, c h u n k i 
q o n n i q o n bilan yuvib ketkazib b o lm a y d i” .
K o ‘rinib tu rib d ik i, bu p a n d -u n a sih a tla r xuddi 
bugungi k u n d a aytilganday. B archa d av rlard a q im m a - 
tini y o ‘q o tm a y kelgan bu tera n o ‘g itlar d u n y o tu rg u n - 
c h a o ‘z ah am iy ati va t a ’sir k u c h in i y o fcqotm asligi 
sh u bhasiz. B arkam ol a sarlarn in g barhayotligi sh u n d a
k o ‘rinadi.
Q a d im tu rk iy , arabiy, forsiy so ‘zlarga boy “ H ibat 
u l-h a q o y iq ” asarini o ‘qib tu sh u n ish hozirgi o ‘qu v ch i- 
ga qiy in ch ilik tu g ‘dirgani u c h u n sh u p ay tg ach a u n in g
m az m u n i zam o n a v iy o bzbek tilida nasriy b ay o n qilinib 
kelgani m a ’lum . Biz u n i 11 hijoli b a rm o q vaznida 
s h e ’riy tabdil qildik. U sh b u tab d iln i “ H ibat u l-h a q o - 
y iq ” ning tan iq li tilsh u n o s o lim , filologiya fan lari d o k - 
to ri Q o zo q b o y M a h m u d o v to m o n id a n tay y o rlan g an
ilm iy -ta n q id iy m atn i va u n in g nasriy bay o n i asosida 
a m alga o sh ird ik 1. B oblar va ichki sarlav h alar nom i
1 Q a r a n g : M a h m u d o v
Q . A h m a d Y u g n a k iy n in g “ H ib a t u l-
h a q o y i q ” a s a ri h a q i d a ( k ir is h , f o n e t i k a , m o r f o lo g iy a , t a n q i d i y m a t n , t r a n -
s k r ip s iy a , s h a r h , lu g 1 a t ) . — T o s h k e n t : “ F a n ” , 1972.

---

a ra b c h a boNgani u c h u n u larn i Q .M a h m u d o v taijim asi 
b o ‘yicha qo ld ird ik . Y illar d av o m id a a sar m a z m u n id a n
nasriy bayon orq ali x a b a rd o r b o ‘lgan o ‘q u v c h ila r en d i 
u n in g zam o n a v iy o ‘zbek tilidagi s h e ’riy tab d ilin i 
o ‘qib, nazm iy ja ra n g o sid a n h a m b a h ra m a n d b o ‘lad i- 
lar, d eb o ‘ylaym iz.